Xush kelibsiz! Ushbu presentatsiya Elto’rayev Shahzod tomonidan tayyorlandi

Faraz qilamizki, bir jinsli moddada parallel nurlar dastasi tarqalayotgan bo’lsin. Bu moddada yorug’likning tarqalish yo’nalishiga perpendikulyar bo’lgan ikkita parallel sirt bilan chegaralangan dl qalinlikdagi cheksiz yupqa qatlamni ajratib olamiz. Nurlarning bu qatlamdan o’tishida energiya oqimining zichligi - dU miqdorda o’zgaradi. Bu - dU kamayishni berilgan yutuvchi qatlamdagi energiya oqimi zichligining o’ziga va qatlamning qalinligiga proporsional bo’ladi deb faraz etish mumkin.

Faraz qilamizki, bir jinsli moddada parallel nurlar dastasi tarqalayotgan bo’lsin. Bu moddada yorug’likning tarqalish yo’nalishiga perpendikulyar bo’lgan ikkita parallel sirt bilan chegaralangan dl qalinlikdagi cheksiz yupqa qatlamni ajratib olamiz. Nurlarning bu qatlamdan o’tishida energiya oqimining zichligi - dU miqdorda o’zgaradi. Bu - dU kamayishni berilgan yutuvchi qatlamdagi energiya oqimi zichligining o’ziga va qatlamning qalinligiga proporsional bo’ladi deb faraz etish mumkin.

-dU = kU dl

k - koeffitsiyent yutuvchi moddaning xususiyati bilan aniqlanib, yutish koeffitsiyenti deb ataladi.

Yorug’lik dispersiyasi nima?

Yorug’lik dastasi uch yoqli prizmadan o’tayotganda, nur prizma asosiga tomon og’adi. Ammo bu yorug’lik oq yorug’lik dastasi bo’lsa, u prizmadan o’tgandan o’tgandan so’ng, og’ibgina qolmay, balki uni prizma moddasi rangli dastalarga ham ajratadi. Bu hodisa yorug’lik dispersiya deb ataladi. Buni birinchi marta 1666-yilda Isaak Nyuton optika sohasida qilgan bir bir qancha ajoyib tajribalarida tekshirgan edi.

Dispersiya o’zi lotincha bo’lib, dispergo - “sochaman” degan ma’noni beradi.

Nyuton tajribalarida yorug’lik manbai sifatida Quyosh nuri bilan yoritiladigan deraza yog’ochidagi kichkina teshik olingan edi. Teshik oldiga prizma qo’yilganda, devorda dog’ o’rniga, bo’yalgan yo’l hosil bo’ldi, Nyuton bu yo’lni spektr deb atadi. Bunday spektrda birin-ketin bir-biriga o’tuvchi yettita asosiy rang: qizil, zarg’aldoq, sariq, yashil, havo rang, ko’k va binafsha ranglar bor edi. Bularning har biri spektrning har xil o’lchamdagi qismlarini egallaydi. Spektrni eng katta qismini binafsha, eng oz qismini esa qizil yo’l tashkil etadi.