Xurramova zilola ilhom qizi bitiruv malakaviy ishi turkiston jadidlari qarashlarida xotin- qizlar va

-
1904
-
yillarda 415 nafar kishi bitirgan bo‘lsa, ulardan 65 nafar 
mahalliy xalq vakillari edi. 1884- yil Toshkentda birinchi rus
-
tuzem maktabi 
ochilgan bo‘lsa, rus ma’muriyati ularni Rossiya imperiyasining sodiq fuqarolari 
qilib tarbiyalashdan xilof ravishda , ushbu maktabning bitiruvchilari orasidan 
Mustafo Cho‘qayev, Turor Risqulov, Ubaydulla Asadullaxo‘jayev kabi xalq 
yetakchilari yetishib chiqdi
32
. 
XIX asr oxirida Turkiston o‘lkasida 313 ta madrasa, Buxoroda 103 ta, 
Xivada 8 ta madrasa bo‘lgan, 1913- yilda Turkistonda 7290 ta eski maktab mavjud 
bo‘lib, ularda 70 ming 864 o‘quvchi ta’lim olgan. Maxsus ayollar maktablari–
otinxonalar bo‘lgan. XX asr boshlarida Farg’ona viloyatida 33 ming nafar qizlar, 
Toshkentda 6 ming 200 nafar qizlar o‘qigan bo‘lsa, mahalliy aholining bunday 
savodlilik darajasi rus ma’muriyatiga yoqmasdi. Shuning uchun Turkiston general 
–gubernatori N. O. Rozenbax (1884-1889) milliy maroifni qa’tiy cheklashga 
qaratilgan siyosat olib bordi va Rossiya imperatorining 1875
-
yil 17
-
mayda 
imzolangan qarorida Turkiston o‘lkasida o‘quv yurtlari boshqarmasi tashkil qilinib, 
unga rus o‘quv yurtlaridan tashqari barcha tipdagi maktablarni, shu jumladan, 
miliy maktablarning faoliyatini cheklandi. Musulmon maktablari ustidan nazoratni 
kuchaytirish, ular faoliyatini susaytirishga qaratilgan chora
-
tadbirlarni amalga 
oshirish maqsadida N. O. Rozenbax 1887
-
yil may oyida Maorif vazirligiga maxsus 
ma’ruza bilan murojaat qilib, Turkiston o‘lkasi o‘quv yurlari boshqarmasida 
alohida musulmon maktablari inspektori lavozimi tashkil qilinishi va bu maktablar 
ustidan nazoratni kuchaytirishni so‘raydi. A. B. Vrevskiy tomonidan bu talab 
32
Алимова. Н .Чор Россиясининг Туркистонда олиб борган сиёсати. (1867-1917 йиллар). Тарих фан. номзоди 
диссертатсия. –Т.: 2004. –Б. 27-28.

---

26 
bajarilib,1894