Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi

5-rasm. Mulk miqdori, narxi va qiymatini ekvivalent bogiiqlikda

tahlil qilishning 3D-formatdagi geometrik iqtisodiy modeli⁸

Amaliyotda adolatli qiymat ob’ektiv narxning real qiymatga nisbati yoki boshqa ko’rinishdagi shakllarda ham baholanishi mumkin. Bunda adolatli qiymat konsepsiyasiga ko’ra, adolatli qiymatni o’stirishga qaratilgan boshqaruvning (ya’ni, korporativ va moliyaviy boshqaruv turlari) alohida yondashuvlari (mulk bo’yicha real qiymat bo’yicha “puffak” va mulkning likvidliligi darajalarining rejali boshqarilishi imkonini beruvchi) qo’llaniladi.

Ushbu modelga asosan mulk qimmatliligini uning ma’lum miqdori birligidagi qiymati va narxini ekvivalent bog’liqlikda geometrik 3D (uch olchamli fazoviy koordinata tizimi doirasidagi) formatda ifodalab tahliliy baholash mumkin.

Umuman olganda, 5-rasmdagi 3D-formatdagi geometrik modelni mulk miqdori, mulk bozori (MB) narxi va mulk qiymatini baholash xizmatlari bozorlari (MQBXB) qiymatining bog’liqligini kompleks geometrik iqtisodiy modeli sifatida qabul qilib, undagi kub hajmini XYZ o’qlar diskretalari bo’yicha o’zgarishini, ushbu kub ichidagi diagonal bo’yicha yo’nalgan 0A vektorni va bu vektorning 0XYZ o’qlarga nisbatan burchaklari o’zgarishi asosida mulk qadr-qimmati va nafliligini mulkning 0Z o’qidagi miqdori o’zgarishi birligidagi 0X o’qidagi qiymati va 0Y o’qidagi narxini ekvivalent bog liqlikda bo’lishini va o’zgarishi tendensiyalarini grafikda tahlil qilish mumkin.

Ushbu model asosida quyidagilarni vizual o’rganish mumkin:

-0XYZ o’qlardagi diskretalar o’zgarishidan o’zaro ekvivalent bog’liq bo’lgan MB va MQBXB umumiy kapitalizatsiyasi miqdori hamda mulk qimmati va nafliligi o’zgarishini;

-0A vektor yo’nalishi va bu vektorning 0XYZ o’qlarga nisbatan burchaklari o’zgarishidan, bunda mulkning 0Z o’qidagi miqdori o’zgarishi birligidagi 0X o’qidagi qiymati va 0Y o’qidagi narxi nisbati (yoki tafovuti)dan “puffak” yoki mulkning likvidligi darajasini;

-o’zaro bog’liq bolgan har ikkala bozor (MB va MQBXB)dagi talab va taklifni alohida o’zgarishini hamda ularning muvoza- natlashuvini va bir-biriga ta’sirini;

-kub va uning ichidagi vektor o’zgarishi asosida qiymat va narx, mos ravishda MB va MQBXB ekvivalentligi darajasini va boshqa o’zgaruvchanlami.

Shunday qilib, 3D-formatdagi iqtisodiy geometrik modeldan omillar ta’sirida o’zgaruvchi mulk qimmatliligi, nafligi va likvidliligi darajalari mulkning miqdori, qiymati va narxiga bog’liq ekanligini yaqqol vizual ko’rish mumkin.

Xulosa

“Mulk, qiymat va narxning nazariy asoslari” fani doirasida “Zamonaviy mulk to’grisida multifan” kurs ishi mavzisiga oid nazariy va faktologik bazisni o’rganish, zamonaviy mulk to’g’risidagi multifan asoslarini va mulkning adolatli qiymati va uni baholash hususiyatlari va jihatlarini mustaqil ravishda tahliliy ochib berish va tizimlashtirish asosida quyidagi xulosalar shakllantirildi:

- “mulk” tushunchasi qadimgi dunyo va o’rta asrlardan buyon ahamiyatli bo’lib, unga turlicha ta’riflar berilishi asosida mulkchilik munosabatlari shakllangan. Ushbu nazariy qarashlardan kelib chiqqan holda hozirgi kunda mamlakatimiz etuk iqtisodchi olimlari tomonidan zamonaviy mulk to’g’risidagi multifan va adolatli qiymat kontseptsiyasi yaratilgan;

- mulkchilik tizimining samaradorligi mulkdorlaning huquq va majburiyatlari, mas’uliyat va manfaatlarini samarali amalga oshirilishi uchun mulkiy munosabatlar uchun davlat tomonidan yaratilgan qulay shart-sharoitlar va mulkdorlik institutlari faolligi bilan belgilanadi;

- mulk va ko’p ukladli mulkchilik munosabatlarining mamlakatimiz iqtisodiyotida tutgan o’rni ortib bormoqda. Jumladan, muklchilikning shakllaridan kelib chiqqan holda davlat ulushini kamaytirishga qaratilgan iqtisodiy islohotlar keng ko’lamda olib borilmoqda;

- mulkchilik bo’yicha jahon tajribasi shuni ko’rsatmoqdaki, har bir mamlakatning o’zi tanlab olgan iqtisodiy rivojlanish bozor modellariga xos bo’lgan mulkchilik bo’yicha huquqiy modellar ham ularning negizida shakllangan;

- 1990 yil 31 oktyabrda qabul qilingan “O’zbekiston Respublikasida mulkchilik to’g’risida”gi qonuni mamlakatimizda mulkchilik munosabatlarini qonuniy-me’yoriy tartibga solishda asosiy huquqiy mexanizm hisoblanadi;

- mulkni baholash jarayoni qonun hujjatlarida belgilangan tartiblarga muvofiq, mamlakatimizda turli mulkchilik shakllari asosida adolatli qiymatning shakllanishi muklchilik munosabatlarida barcha mulk shakllarining teng huquqliligi va ularning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati tobora ortib borishida muhimdir;

- har xil turdagi mulk qiymatini baholash ma’lum tartib va uning natijalari mazmuniga bo’lgan talablarga amal qilgan holda baholash yondashuvlari (xarajatli, qiyosiy, daromadli) va usullarini o’z ichiga olgan holda milliy va xalqaro baholash standartlari asosida amalga oshiriladi. Mulk qiymatini baholashda yondashuv va usullarning xilma-xilligi baholashning aniqlik va ishonchlilik darajasi, adolatlilik darajasi oshadi. Har bir yondashuvlarning ijobiy va salbiy taraflarini va qo’llash sohalarini hisobga olgan holda ularni mulk ob’ektlari qiymatini baholashda qo’llash zarur. Shuni ham inobatga olish zarurki, ya’ni mulk turiga qarab mavjud yondashuvlarda tegishli usullar qo’llaniladi. Metodologik nuqtai nazaridan mulkning real qiymatini mavjud yondashuvlar asosida aniqlashda va ob’ektiv narxni aniqlashda, ularning o’zaro ekvivalentlilik darajasini 2D va 3D o’lchamli geometrik modellarga asoslangan tahlil natijalari yordamida aniqlash yo’li bilan natijaviy baholash xulosasiga erishish mumkin. Bunda mulk qadr-qimmati va nafliligini uning ma’lum miqdori birligidagi qiymati va narxini ekvivalent bog’liqlikda geometrik modellar orqali ifodalab hamda buning asosida grafik ravishda mulk qadr-qimmati va nafliligini uning ma’lum miqdori birligidagi qiymati va narxi o’zgarishini tahlil qilish imkonini beradi.

Shunday qilib, oid nazariy va faktologik bazis(bilimlar)ni o’rganish negizida zamonaviy mulk to’g’risidagi multifan asoslarini va mulkning adolatli qiymati va uni baholashning mazmun-mohiyati, hususiyatlari va jihatlarini tahliliy ochib berildi va tizimlashtirildi. Bularning asosida zaruriy bilim va ko’nikmalarga ega bo’ldim, yuqorida berilgan muhim nazariy-amaliy xulosalar shakllantirilishi natijasida kurs ishimda qo’yilgan maqsadga erishildi.