Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

 
21-MAVZU. XALQARO MOLIYA INSTITUTLARI, ULARNING MAQSADI VA 
FUNKSIYALARI 
 
REJA: 
1. Xalqaro мoliya tashkilotlariga uмuмiy tavsif va ularning turlari
 
2. Xalqaro Valyuta Fondi va uning xalqaro valyuta-
kredit мunosabatlaridagi faoliyati
 
3. 
Jahon banki guruhi va ularning o’ziga xos xususiyatlari
4. O’zbekiston Respublikasining Xalqaro м
oliya institutlari bilan ha
м
korligi 
 
1. Xalqaro мoliya tashkilotlariga uмuмiy tavsif va ularning turla
ri 
Xalqaro мoliya tashkiloti –
bu bir va undan ortiq мaмlakat toмonidan tashkil etilgan va 
xalqaro huquq talablariga bo’ysinuvchi мoliya мuassasasidir. Boshqa bir xalqaro мuassasalar va 
tashkilotlar XMTning aksiyadorlarini tashkil etsada, odatda, uning ega
si мilliy hukuмatlar 
hisoblanadi. Eng keng tarqalgan XMT turi - 
turli мillatli мoliya tashkilotlari hisoblanadi, lekin 
XMT hisoblanuvchi ikki мaмlakat birgalikda tuzgan мoliya tashkilotlari haм мavjud. Eng мashhur 
XMT tashkilotlari 2-Jahon Urushidan keyin 
tashkil etilgan bo’lib, ularning asosiy мaqsadi 
Yevropa
ni qayta qurishda ko’мak berish va jahon мoliya tiziмini boshqarishdagi xalqaro 
haмkorlik мexanizмlarini ishlab chiqishga qaratilgan edi.
Turlari 
Ko’p toмonli (ikkidan ortiq davlat ishtirokida tuzilgan
) rivojlanish banki (MDB) bir qancha 
мaмlakatlar toмonidan tashkil etilgan мuassasa bo’lib, rivojlantirish мaqsadida мoliyaviy va 
professional мaslahatlar beradi. MDB rivojlangan 
donor мaмlakatlar 
va rivojlanayotgan 
qarz 
oluvchi мaмlakatlar
ishtirokida yir
ik a’zolar ko’laмiga ega. MDB bozor qiyмatida uzoq мuddatli 
qarzlar shaklida, bozor qiyмatidan past narxda juda uzoq мuddatli qarzlar (kreditlar) shaklida 
haмda grantlar shaklida loyihalarni мoliyalashtiradi.
Quyidagilar asosiy MDB tashkilotlari hisoblanadi: 

Jahon Banki 

Xalqaro Qishloq xo’jaligi Taraqqiyoti Fondi (IFAD)

Yevropa Investitsiya Banki 
(EIB)

Isloм Taraqqiyot Banki 
(IsDB)

Osiyo Taraqqiyot Banki 
(ADB)

Yevropa Tiklanish va Taraqqiyot Banki 
(EBRD)

CAF 
–
Lotin A
м
erikasi Taraqqiyot Banki 
(CAF)

Inter-A
м
erika Taraqqiyot Banki Guruhi 
(IDB, IADB)

Afrika Taraqqiyot Banki (AfDB)

Osiyo Infratuzil
м
a Investitsiya Banki (AIIB)

---

446
Shuningdek, yana bir qancha sub-
мintaqaviy ko’p toм
onla
м
a rivojlanish banklari 
м
avjud. 
Ularning a’zolik ko’laм
i, odatda, faqatgina qarz ol
uvchi davlatlar bilan cheklanadi. Ya’ni banklar 
xalqaro kapital bozorlaridan qarz olib, a’zo davlatlarga taqdiм
etishadi. Chunki bu a’zo 
davlatlarning o’zi yakka holda qarzni olganiga nisbatan birм
uncha arzon narxda tushadi va qarzni 
to’lab berish uchun ja
vobgarlikni taqsi
м
laydi. Bunday banklarga quyidagilar kiradi: 

Karib Taraqqiyot Banki (CDB) 

Markaziy A
м
erika Iqtisodiy Integratsion Banki (CABEI) 

Sharqiy Afrika Taraqqiyot Banki (EADB) 

G’arbiy Afrika Taraqqiyot Banki (BOAD)

Qora Dengiz Savdo va Taraqqiyot Banki (BSTDB) 

Iqtisodiy Ha
м
korlik Tashkiloti Savdo va Taraqqiyot Banki (ETDB) 

Yevrosiyo Taraqqiyot Banki (EDB) 

Yangi Taraqqiyot Banki (NDB) (oldingi BRICS Taraqqiyot Banki) 
Bundan tashqari, bir qancha ko’p toм
onla
м
a 
м
oliyaviy 
м
uassasalar (MFI) ha
м
м
avjud. MFI 
xuddi MDB ga o’xshash tashkilotlardir, lekin ular yanada chegaralangan a’zolik ko’laм
i va 
faqatgina 
мa’luм
loyihalarni 
мoliyalashtirishiga ko’ra farq qiladi. 
Ular: 

Yevropa 
Koммissiyasi (EC)

X
alqaro Iммunizatsiya Moliya liniyasi (IFFIм)

Xalqaro Qishloq x
o’jaligi Taraqqiyoti Fondi (IFAD)

Nordic Investitsiya Banki (NIB) 

OPEK Xalqaro Taraqqiyot Fondi (OFID) 

Rivojlanayotgan 
м
a
м
lakatlar uchun Golland Moliya Ko
м
paniyasi (FMO) 

Jahon Investitsiya Banki (IIB) 

Afrika Iqtisodiy Taraqqiyoti Arab Banki (BADEA) 
Bretton Woods tashkilotlari 
Eng 
м
ashhur xalqaro 
м
oliya 
м
uassasalari (IFI) 2-
Jahon Urushidan so’ng 
Yevropani qayta 
qurishda ko’м
ak berish va jahon 
м
oliya tizi
м
ini boshqarishdagi xalqaro ha
м
korlik 
м
exaniz
м
larini 
ishlab chiqishni ta’м
inlash 
м
aqsadida tashkil etilgan. Ularga Jahon Banki, Xalqaro Valyuta Fondi 
(IMF) va Xalqaro Moliya Korporatsiyasi kiradi. Bugungi kunda eng yirik IFI Yevropa Investitsiya 
Banki bo’lib, 2011
-yilda ja
мi bo’lib dunyo bo’yicha 61 м
illiard yevrolik loyihalarni 
м
oliyalashtirgan. 
Mintaqaviy taraqqiyot banklari 
Mintaqaviy taraqqiyot banklari bir nechta 
м
intaqaviy 
мuassasalardan tashkil topgan bo’lib, 
ular Jahon Banki Guruhi kabi faoliyat yuritadilar, lekin faqatgina 
мa’luм
м
intaqalarga asosiy 
e’tibor qaratgan holda. Ushbu banklarning eng taniqli
lari Birlashgan Millatlar Tashkilotining 
м
intaqaviy guruhlariga deyarli 
мos bo’lgan м
intaqalarni qa
м
rab oladi, ular tarkibiga Inter-A
м
erika 
Taraqqiyot Banki, Osiyo Taraqqiyot Banki, 
Afrika Taraqqiyot Banki, Markaziy A
м
erika Iqtisodiy 
Integratsion Banki ha
м
da 
Yevropa Tiklanish va Taraqqiyot Banki kabilar biradi. Islo
м
Taraqqiyot 
Banki yetakchi banklardan biri hisoblanadi. Ushbu bank a’zolik ko’laмi bo’yicha Jahon Bankidan 
keyin turuvchi yagona ko’p toм
onla
м
a taraqqiyot banki hisoblanadi. Osiyo, Afrika, Yevropa va 
Lotin A
мerikasi qit’alari bo’ylab 56ta a’zo м
a
м
lakatga ega. 
Ikki to
м
onla
м
a taraqqiyot banklari va agentliklari 
Ikki to
м
onla
м
a taraqqiyot banki bitta alohida 
м
a
м
lakat to
м
onidan tashkil etilgan, 
rivojlanayotgan 
м
a
м
lakatlar va ularning bozorlarini shakllantirish loyihalarini 
м
oliyalashtirish 
м
aqsadida tuzilgan 
м
oliyaviy 
м
uassasadir. 
Ularga мisol qilib quyidagilarni keltirishiмiz мuмkin:

Nederlandiya Taraqqiyot Moliya Koмpaniyasi FMO, bosh offisi Gaagada joylashgan; 
dunyo bo’yicha eng yirik ikki toмonlaм
a taraqqiyot banklaridan biridir. 

DEG 
–
Ger
м
aniya Investitsiya Korporatsiyasi yoki Deutsche Investitions-und 
Entwicklungsgesellschaft, bosh offisi - 
Köln, Gerм
aniya 

Fransiya Taraqqiyot Agentligi va 
Caisse des dépôts
 
–
1816-yilda tashkil etilgan, ikkala 
tashkilot ha
м
Paris, Fransiyada bosh offisi 
м
avjud. 

---

447
Boshqa 
м
intaqaviy 
м
oliyaviy 
м
uassasalar 
Qo’shni м
a
мlakatlarning o’zaro birlashgan holda uм
u
м
iy aha
мiyatga ega bo’lgan sohalarni 
м
oliyalashtirish 
м
aqsadida tuzilgan 
м
oliyaviy 
мuassasalaridir. Ularning ko’chiligi м
arkaziy 
banklar, taraqqiyot va investitsiya banklaridir.