Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

B
а
nk 
(Emitent ham ekvayer ham bitta 
bank)
Avtorizatsiy
a 
Schet 
Тo’lov
Тo’lov
Xizmat korsatish shahobchasi 
Karta egasi
Tovar va xizmat
Karta 

---

210
12-rasm. Plastik katochkalar bilan offlayn avtorizatsiya qilish mexanizmi
53
 
Shu tariqa kun davomida tranzaksiyalar haqidagi ma’lumotlar POS terminalda yoki unga 
ulangan kompyuterda yoxud terminalga o’rnatilgan maxsus smart kartada yig’iladi. Kun oxirida 
ushbu ma’lumotlar protsessing markazga jo’natiladi va hi
sob kitoblar amalga oshiriladi. 
Lokal to’lov tizimida amal qiladigan mexanizmlar bilan bir qatorda nisbatan rivojlangan 
(lokal chegaradan chetga chiquvchi) hisob-
kitob mexanizmlarni ham ko’rib o’tish joiz. Bunday 
to’lov tizimlarida hisob
-kitoblar mexanizmi emitent va ekvayer funksiyalarining chegaralanishi 
hamda ishtirokchilar tarkibiga hisob-
kitob banki va protsessing kompaniyasining qo’shilishi bilan 
murakkablashadi . 
 
13-
rasm. Rivojlangan to’lov tizimida plastik kartochka
lar orqali amalga oshiriladigan 
hisob kitoblar mexanizmi
54
 
53
Быстров Л.В., Воронин А.С., Гамольский А.Ю. и др. Пластиковые карты 
(5-
е изд., перераб. и доп.). 
- 
"БДЦ
-
пресс", 2005 г.
amaliy ensiklopediya ma’lu
motlari asosida tayyorlandi.
.
Emitent 
Xisob-kitob 
banki 
Ekvayer 
Xizmat 
ko’rsatish 
shahobchasi 
К
arta egasi 
Prosessing kompaniyasi 
Elektron jurnal 
журнал
To’lov
To’lov
To’lov
Tovar va 
xizmat 
Schet 
Karta 
To’lov
Tovar va xizmat 
Ка
rta egasi 
Karta 
To’lov
А
vtorizatsiya 
Xizmat ko’rsatish 
shahobchasi 
К
arta 

---

211
Bir qator g’arb olimlari to’lov tizimlarini uchta katta guruhga bo’lishadi –
kreditli, debetli va 
hisob-
kitob to’lov tizimlari.
Kreditli tizim kartochka hisobraqamida boshlang’ich nol qoldiq bo’lishini ko’zda tutadi. 
Kartochka bilan bo’ladigan barcha operatsiyalar hisobraqam debetiga yozilib boradi va karta egasi 
ularni ma’lum shartlarda so’ndiradi.
Debetli tizim mohiyati shundan iboratki, har bir amalga oshirilgan to’lov o’sha kunning 
o’zidayoq mijozning bankdagi karta hisobraqamidan echiladi. Agar to’lov summasi karta 
qoldig’idan oshib ketsa, operatsiya amalga oshirilmaydi. Tabiiyki, debetli kartalardan 
foydalanganda har bir operatsiya uchun avtorizatsiya qilish to’g’ri keladi. Qulay tarafi esa rux
sat 
etilmagan kreditning yuzaga kelish xavfi yo’qoladi. 
Bank plastik kartalari o’z vazifasiga ko’ra hisob
-kitoblarda (debetli va kreditli) oraliq 
instrument hisoblanadi. 
Kreditli mexanizm ayniqsa lokal tizimda, ya’ni emitent ham, ekvayer ham bitta bank 
bo
’lganda qulaydir. Bunda asosan magnit chiziqli kartalardan foydalaniladi. Ushbu mexanizmda 
yagona so’rov yuborish texnologiyasidan foydalaniladi. Ya’ni bitta so’rov ham avtorizatsiya 
uchun, ham mablag’ni karta hisobraqamidan echish uchun yuboriladi.