Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

Monetar va fiskal siyosatning bog’liqligi. 
Fiskal siyosat soliqqa tortish va davlat 
xarajatlariga doir masalalarni hal etishni o’z ichiga oladi. Byudjet defitsiti
-
bir yil ichida davlat 
xarajatlarining uning daromadlaridan ortishini. Byudjetning ijobiy saldosi (profitsit)-byudjet 
daromadlarining xarajatlardan ortishini bildiradi. Byudjet defitsitini moliyalashtirish maqsadida 
xukumat qarz olishiga to’g’ri keladi; ijobiy saldo esa davlat qarzlarini kamaytirishga imkon 
beradi. 7-
rasmdagi grafikdan ko’rinib turibdiki, 1983 yilda AQShda YaIMga nisbatan byudjet 
defitsiti o’zini
ng maksimal miqdoriga (6%) etdi. Bundan keyin byudjet defitsiti dastlab YaIMga 
nisbatan 3%gacha kamaydi, so’ngra 1989 yilda 5%gacha ortdi, bundan keyingi yillarda esa 
kamayib bordi va 1999-
2001 yillarga kelib ijobiy saldoga o’zgardi. 11 sentyabr 2001 yilda
gi 
terroristik hujum, 2003 yil martda Iroqdagi urush hamda 2007-2009 yillardagi moliyaviy inqiroz 
AQSh davlat byudjetida defitsit yuzaga keltirdi va defitsit YaIMga nisbatan 10%dan oshib ketdi. 
Byudjetning defitsiti yoki profitsitiga tegishli bo’lgan masal
alar xukumatning qonunchilik va 
ijroiya organlari o’rtasidagi doimiy munozaralar mavzusi bo’lib kelmoqda. 
Televidenie yoki gazetalarda byudjetning ijobiy saldosi 
–
yaxshi, salbiy saldosi 
–
zaralar 
ekanligi to’g’risida eshitgan bo’lishingiz mumkin. Ushbu 
fikrlar qanchalik haqiqatga yaqinligini 
biz 2001 yilda Argentinada yuzaga kelgan byudjet taqchilligi moliyaviy inqirozning sababi 
sifatida to’hrisida ham ko’rib chiqilgan. Shuningdek, biz byudjet taqchilligining pul massasi 
o’sishiga, inflyatsiya sur’atlari va foiz stavkalariga ta’sirini ham taxliliy jihatdan o’rganamiz. 
Xalqaro moliyani nima sababdan o’rganamiz?
So’nggi yillarda moliyaviy bozorlarning globallashuvi yanada tezlashib ketdi. Dunyo 
bo’ylab moliyaviy bozorlar juda yuqori suratlarda integratts
iyalashdi. Amerika kompaniyalari tez-
tez xorijiy moliyaviy bozorlardan qarz olishadi va xorijiy kompaniyalar AQSh moliya bozorlariga 
qarz berishadi. Banklar va boshqa moliyaviy institutlar, jumladan, JP Morgan Chase, Citigroup, 
UBS, Doychebank jahon bo’ylab ko’plab mamlakatlarda operatsiyalarni amalga oshirish orqali 
xalqaro darajaga chiqdi. Ushbu fan xorijiy valyuta bozorlari va xalqaro moliyaviy tizimni ham 
o’zida aks ettiradi. 
Banklarning mohiyatiga iqtisodiy adabiyotlarda turli yondashuvlar mavjud. “Bank” 
etimologiyasiga e’tibor qaratadigan bo’lsak, “bank” so’zi qadimgi frantsuzcha “banque” va 
italiyancha “bansa” so’zlaridan paydo bo’lib, “almashtirish stoli” ma’nosini anglatishining guvohi 
bo’lamiz. 
Bank 
–
bu moliyaviy muassasa bo’lib, jamiyatdagi vaqtinchalik bo’sh pul mablag’larini 
tegishli shartlar bilan jalb etib, ushbu mablag’larga ehtiyoji mavjud bo’lgan yuridik va jismoniy 
shaxslarga qaytarishlik, muddatlilik, to’lovlilik va ta’minlanganlik asosida beradigan tijorat 
tashkilotdir.
Boshqa bir adabiyotda, bank 
–
tadbirkorlik faoliyatining o’ziga xos turi bo’lib, uning 
faoliyati ssuda kapitalining harakati, ya’ni ularni jalb qilish va joylashtirilishi bilan bevosita 
bog’liqdir, degan fikr ilgari suriladi. 
Bankir ssuda kapitalistidan farqli o’laroq,
turli ko’rinishdagi xizmatlarni taklif etadii va pul 
aylanmasini tashkil qiladi. Ssuda kapitalisti ishlab chiqarishni o’z kapitali hisobidan 
moliyalashtirsa, bankir ushbu jarayonni chetdan jalb qilingan begona shaxslarning mablag’lari 
hisobidan amalga oshiradi.
Tijorat banklari mohyatini teranroq anglash uchun ayrim metodologik masalalarga e’tibor 
qaratish lozim. Ularning ayrimlari quyida keltiriladi: 
–
banklarning mohiyatini yoritishda ularning mikrodarajadagi faoliyatiga e’tibor qaratish 
lozim; 
–
banklarning mohiyatini yoritishda ular qanday shaklda va maqsadda tashkil etilganligiga 
emas, balki ularga yagona bank sifatida faoliyat yuritishiga e’tibor qilish lozim;

---

135
–
banklarning mohiyatini ajralmas qismi sifatida ularning tashkil topish asoslari, ya’ni
tashkiliy 
–
huquqiy asoslari muhim ahamiyat kasb etadii; 
–
banklarning mohiyati 
–
bu o’ziga xos xususiyatga ega bo’lgan ob’ektning tarkibini 
anglatadi; 
–
banklarning mohiyatiga qator ta’riflar shakllantirilgan bo’lib, muammoni o’rganayotgan 
paytda uning 
qanday jihatiga e’tibor qaratilayotganligi muhim hisoblanadi
.