Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

 
o’rganamiz.
 Pul va inflyatsiya.
Pul va inflyatsiyaning mohiyatini tushunish uchun Frederik S. Mishkin 
“Pul, bank ishi va moliyaviy
bozorlarning iqtisodiy nazariyasi” kitobida
 
shunday misol keltiradi, 
ya’ni, o’ttiz yil oldin siz kechagina o’n dollar to’lagan, kino chiptangiz bir yoki ikki dollardan 
ortiq turmas edi. O’n dollar esa kinoga chipta olish bilan birga, yana nafaqat popkorn 
xarid 
qilishga balki, tushlik qilishga ham etar edi.
Iqtisodiyotda tovar va xizmatlarning o’rtacha narxi, sodda qilib aytganda, narxlarning 
umumiy darajasi
 
deyiladi. 1950 yildan 2011 yilga qadar AQSh iqtisodiyotidagi narxlar darajasi 
qariyib olti barobar 
o’sgan. Inflyatsiya
 
narxlar umumiy darajasining tinimsiz o’sishi bo’lib, har bir 
xaridorga, ishlab chiqaruvchiga va xukumatga ta’sir ko’rsatadi. Iqtisodiy strategiyani ishlab 
chiquvchilar va iqtisodchilar inflyatsiyani jilovlashga xarakat qiladilar, shuning uchun ushbu 
maqsadga erishish yo’lida narxlar darajasini tebranishini aniqlovchi omillarini bilish zarur. 
Inflyatsiyani nima bilan tushuntirish mumkin? Ushbu savolga mumkin bo’lgan javoblardan 
birini 4-
rasmdagi grafikda (BU YO’Q) aks ettirilgan pul mas
sasi va narxlar darajasining sinxron 
o’sishida ko’rishimiz mumkin. Inflyatsiya deb nomlanuvchi iqtisodiyotda narxlar darajasining 
doimiy o’sishida o’zini namoyon qiluvchi asosiy omil 
- 
pul massasining doimiy o’sishini 
ko’rsatadi. 
Inflyatsiya bilan pul massasining yaqindan aloqasining keyingi isboti 5-rasmda ifodalangan 
garfik hisoblanadi. Bir nechta mamlakatlarda, o’rtacha inflyatsiya darajasi (odatda har bir yilda 
foizli o’zgarishda o’lchanadigan narxlar darajasining o’zgarish surati) ni aks ettirib, har
bir 
nuqtani koordinatlari aniq bir mamlakatni aks ettirib, 2000-
2010 yillar oralig’ida pul massasining 
o’rtacha o’sishi va ushbu davrda inflyatsiyaning o’rtacha sura’tini ifodalaydi. Ko’rganingizdek, 
keltirilgan ma’lumotlar inflyatsiya bilan pul massasining o’sishi o’rtasidagi to’g’ri bog’liqlikning 
mavjudligini ifodalaydi. Inflyatsiya darajasi eng katta bo’lgan mamlakatlarda o’z navbatida pul 
massasining o’sish darajasi ham yuqoridir. Misol uchun, Turkiya, Ukraina va Zambiya kabi 
davlatlar ushbu davrda inflyatsiya darajasining yuqoriligi bilan ajralib turadi. Ushbu davlatlarda 
pul massasining o’sishi ham yuqoriligi kuzatilgan. Aksincha, Shvetsiya va AQShda ushbu davrda 
inflyatsiyaning sura’ti juda past bo’lgan (pul massasining o’sishi singari). Ushbu faktl
ar Nobel 
mukofoti sovrindari Milton Fridmenning taniqli xulosasiga asos bo’lgan: “ Inflyatsiya
- bu 
hamisha va har erda monetar hodisadir”. Aynan shu mavzularda pul massasi miqdori va monetar 
siyosatning inflyatsiya sura’tlariga ta’sirini ko’rib chiqamiz. 
Pul va foiz stavkalari 
Boshqa omillar bilan bir qatorda, pullar ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarning doimiy 
diqqat e’tiborida bo’lgan foiz stavkalarining tebranishiga ham ta’sir ko’rsatadi. 6
-rasmdagi 
grafikda AQShning uzoq muddatli g’aznachilik obligatsiyalari bo’yicha foiz stavkasi bilan pul 
massasidagi o’sish tenglashtirilganligi ko’rsatilgan. 1960 va 1970 yillarda uzoq muddatli 
obligatsiyalar bo’yicha foiz stavkasi pul massasi bilan birgalikda o’sib bordi. Lekin 1980 yildan 
boshlab foiz stavkasin
ing o’sishi bilan pul massasining o’sishi o’rtasida o’zaro aloqadorlik 
yo’qola bordi. Biz foizlarga oid mavzularda foiz stavkalarning xarakterini tadqiq qilganimizda pul 
va foiz stavkalar o’rtasidagi bog’liqlikni ham tahlil qilamiz. 
 
Monetar siyosatni amalga oshirish 
Pullar mamlakat iqtisodiy rivojlanish darajasini aniqlovchi ko’pgina iqtisodiy 
o’zgarishlarga ta’sir ko’rsatganligi sababli, monetar siyosat ya’ni, pullar va foiz stavkalarini 
boshqarish 
–
butun dunyoda iqtisodiy strategiyani ishlab chiquvchilar va siyosatchilarning diqqat 
e’tiboridagi ob’ektlardan biri hisoblanadi. Mamlakatda monetar siyosatni amalga oshirishga 
Markaziy bank javobgar (AQShda bu Federal Zaxira Tizimi (FZT)) hisoblanadi. Shu bois, mazkur 
fanda AQSh va boshqa davlatlarda amalga 
oshirilayotgan monetar siyosatning o’ziga xos 

---

134
xususiyatlari va iqtisodiyotda pullarning miqdorini boshqarishda Markaziy banklarning rolini 
tahlil qilishga ham ba’zi mavzular bag’ishlangan.