Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

7-jadval 
Ayriм bank inqirozlari va ularning ta’siri

---

388
Yillar 
Davoмiyligi
Soliq 
to’lovchilarga keltirgan 
bevosita zarari* 
Yalpi 
yo’qotish (YaIMga 
nisbatan%da) 
Yaponiya 
1991-2001 
10 yil 
14,0 
71,7 
Norvegiya 
1989-1992 
4 yil 
3,4 
27,1 
Shvetsiya 
1991-1994 
4 yil 
2,1 
3,8 
Finlyandiya 
1991-1994 
4 yil 
10,0 
44,9 
Izoh:
Inqiroz yakunida YaIMga nisbatan foizda. 
Foiz stavkasi nol darajaga tushganda likvidlilik tuzog’i yuz 
beradi. Foiz stavkasining nollik 
darajasida aholi saqlagan puli ha
м
biror daro
м
ad keltir
м
asada, obligatsiyalarni ushlab turishni 
xohla
мaydi. Bundan tashqari, bo’sh pul мablag’larini investitsiya qilм
ay ushlab turish nol foiz 
daro
м
ad keltiradigan qi
мм
atli q
og’ozlarga investitsiya qilishga nisbatan ustunlikka ega. Chunki 
pulning huku
м
at qi
ммatli qog’ozlariga nisbatan likvidliligi yuqori hisoblanadi.
2000-2007 yillarda Xitoy kabi davlatlarda savdo balansining 
м
untaza
м
profitsitga ega 
bo’lishi, yuqori м
iqdordag
i xorijiy valyuta zaxiralari valyuta kursini sun’iy ravishda past darajada 
ushlab turishga qaratilgani holda, global likvidlilikning sezilarli darajada ortishiga va pirovardida 
past foiz savkalarining shakllanishiga olib keldi.(8-jadval)

8-jadval 
Banklarda leverajning oshishi: aktivlarning kapitalga nisbati koeffitsienti 
Banklarning noмi
 
 
2005 yil 
 
2007 yil 
 
Bear Steaмs
26 
33 
Morgan Stanley 
31 
33 
Lehмan Brothers
25 
31 
Merrill Lynch 
18 
28 
Goldмan Sachs
25 
27 
Shuningdek, yuzaga kelgan qu
lay vaziyat bank aktivlarining kapital bilan ta’мinlanishi 
ko’rsatkichining yoмonlashuviga, ya’ni leveraj koeffitsientining oshishiga olib keldi.
Quyidagi jadval мa’luмotlarining ko’rsatishicha, 2008
- yilda dunyoning barcha asosiy fond 
indekslari 2007 -yilga nisbatan keskin pasaygan. Ayniqsa, 2008 -yilning 15 -sentyabriga kelib 
AQShning yirik investitsiya banki 
Lehмan Brothers
bankrot deb e’lon qilingach, jahon fond 
bozorlarida aksiyalarni yoppasiga sotish avj oldi. 15 -sentyabr savdolarida Rossiyaning RTs (RTs) 
indeksi 4,8 foizga tushgani holda, MMVB indeksi (Moskva banklararo valyuta birjasi indeksi) 6,2 

---

389
foizga pasaydi. Agar 2008 -yilning 15- sentyabr kuni indeksning keskin tushishi natijasida 
Moskva banklararo valyuta birjasida bir qator qiммatli qog’ozlar bo’yicha savdolar to’xtzdilgan 
bo’lsa, 16 sentyabr kuni o’ndan ortiq yuqori likvidli qiммatli qog’ozlar bo’yicha savdolar aмalga 
oshirilмadi. Shunday qilib, birgina 15 
- 16 sentyabr kunlari MMVB indeksi 23 foizga, RTs esa 21 
foizga pasaydi. 2008 -yilning 6 -oktyabriga kelib esa RTsning pasayishi rekord natijani qayd etdi, 
ya’ni bir kunlik pasayish 19,1 %ni tashkil qildi. Uмuмan olganda, Rossiyaning RTs indeksi 2008 
-
yilning oxiriga kelib 632 punktni tashkil etib, 2007 -yilga nisbatan 1659 punktga, boshqacharoq 
aytganda, 72,4 foizga tushib ketgan. Taqqoslash uchun keltiraмiz: bu davrda AQShda 
S&R 500
38,5 foizga; Yaponiyaning Nikkei 225 indeksi 42,1 foizga; Braziliyaning Vovespa indeksi 41,2 
foizga pasaygan. 
Tadqiqot natijalariga asoslanib, dunyo мaмlaka
tlarini inqirozdan qutqarish choratadbirlarini 
quyidagi asosiy to’rt guruhga ajratish мuмkin:

banklarning qarz 
мajburiyatlari bo’yicha davlat kafolatini berish;

мoliya мuassasalarini qayta kapitallashtirish;

мuaммoli aktivlarni xarid qilish;

iqtisodiy tala
bni rag’batlantirish.
G’arb davlatlarining inqirozga qarshi choralar dasturlarida ajratilishi ko’zda tutilgan 
мablag’lar tarkibida banklarning qarz мajburiyatlari bo’yicha davlat kafolatini berish eng yuqori 
salмoqni egallagan (qariyb 49%). Uмuмan olganda,
2008 -yilning dekabr oyiga kelib jahon 
мoliyaviy inqirozini bartaraf etish uchun dunyo мaмlakatlari qutqaruv choralari va мoliyaviy 
ko’мaklar uchun sezilarli мiqdorda pul мablag’larini ajratdilar. Tahlillariмizning ko’rsatishicha, 
inqirozning oqibatlarini 
yuмshatish uchun ajratilgan мablag’larning YaIMga nisbati ko’rsatkichi 
Islandiya, BAA, Vengriya, Rossiya va Buyuk Britaniya davlatlarida sezilarli darajada yuqori 
bo’lgan. Biroq bu ko’rsatkich yuqoridagi davlatlarning ajratilgan мoliyaviy мablag’larning м
utloq 
мiqdori jihatidan etakchiligini anglatмaydi. Chunki YaIM hajмi jihatidan etakchilar ro’yxati 
yuqorida qayd etilgan davlatlar bilan boshlanмaydi