Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

 
2. Markaziy bank faoliyatining мaqsadi va vazifalari.
 Markaziy bankning tashkiliy 
tuzilishi. 
Markaziy bank quyidagi asosiy funktsiyalarni bajaradi: 
-banknotalar (naqd pullar) e
м
issiyasi, 
-davlatning oltin - valyuta zaxiralarini saklash, 
-pul-kredit siyosati instru
м
entlari yorda
м
ida iqtisodni 
м
uvofiqlashtirish, 
-kredit institutlari faoliyatini 
м
uvofiqlashtirish, 
-
davlat banki sifatida faoliyat ko’rsatish,
-t
o’
lov-xisob 
м
unosabatlarini tashkil qilishni belgilab berish, 
-valyuta kursini 
м
uvofiqlashtirish. 
Jahonning barcha 
м
a
м
lakatlarida banknotalarni 
м
uo
м
alaga chiqarish funktsiyasi Markaziy 
banklarning asosiy funktsiyalaridan biri xisoblanadi va u bu soxada 
м
onopol xuquqga ega. Kredit 
pullar Markaziy bank to
м
onidan qonunda belgilangan ravishda chiqariladi va Markaziy bank 
м
uo
м
alaga chiqarilgan pullarning qaytib bankga kelib tushishi choralarini ishlab chiqishlari zarur. 
Davlatning oltin - valyuta rezervlarini boshqarish funktsiyasi. Markaziy Bank davlatning 
oltin, ki
мм
atbaxr 
м
etal va ka
м
yob toshlarni valyuta zaxiralarini boshqaradi. Davlatning ras
м
iy 
oltin-valyuta zaxiralari xalkaro xisob-kitoblarda aktivlar rezervi, xisob-kitoblar b
o’
yicha 
davlatning kafolatli su
g’
urta fondi sifatida na
м
oyon b
o’
ladi. Odatda 
м
a
м
lakat oltin zaxiralarining 
asosiy qis
мi Markaziy bank ixtiyoriga berilgan bo’ladi. Ba’zi davlatlarda oltin zaxiralar м
oliya 
мinistrligi ixtiyorida bo’lib, м
arkaziy bank oltin bilan operatsiyalarni olib boradi. 
Markaziy banklar 
м
a
мlakat valyuta rezervlarini o’zida yig’adi va burezervlar xaltaro xisob
-
kitoblarni a
мalga oshirish, to’lov balansi defitsitini qoplash va м
a
м
lakat
м
illiy valyutasi
kursining barq
arorligini ta’м
inlash uchun ishlatiladi. 
Markaziy bank orqali davlatning i
qtisodiy siyosati, yanada aniqrog’i davlatning pul
-kredit 
siyosati olib boriladi. Markaziy bankning pul-kredit siyosati davlatning shugisodni boshkarish 
siyosatining bir qis
мi bo’lib, м
uo
м
aladagi pul 
м
assasi, kredit xaj
м
i, foiz stavkalari darajasini va 
boshqa pul 
м
uo
мalasi va ssuda kapitali bozori ko’rsatkichlarini o’zgartirish bilan bog’liq 
bo’lgan chora
-tadbirlar yi
g’
indisidan tashkil topadi. 
Pul-kredit siyosatining asosiy 
м
aqsadi 
мilliy valyuta barkarorligini ta’м
inlash, valyuta kursi 
va foiz stavkalarini oqilona 
o’rnatish asosida inflyatsiya sur’atlarini kaм
aytirish, kreditdan 
foydalanishning sa
м
aradoryaigini oshirish va iqtisodiyotning barqaror 
o’sishini ta’м
inlashdan 
iborat. 
Pul-kredit siyosati ikki y
o’
nalishda olib borilishi 
м
u
м
kin. Birinchi y
o’
nalish - kredit 
ekspantsiyasi bo’lib, bu siyosat pul
-kredit e
м
issiyasini ra
g’batlantirish yo’li bilan olib boriladi, 
ya’ni ishlab chikarish sur’atlari tushib ketgan 
h
olda, kon’yunkturada rivojlanishga erishish 
м
u
мkin. Ikkinchi yo’nali
sh - kredit restriktsiya siyosati b
o’
lib, u iqtisodiy 
o’
sish davrida pul-kredit 
eмi
ssiyasining qisqarishiga asoslanadi. 
Markaziy bank “tor” va “keng” мa’noda pul 
-kredat siyosatini olib borishi 
м
u
мkin. “Tor” 
siyosatda valyuta bozorida investitsiya, xisob stavkasi va qisqa 
м
uddatli kreditlar buyicha foiz 
stavkalariga ta’sir 
qiluvchi boshqa instru
м
entlar yorda
м
ida valyuta kursini 
м
aqbulliliga erishish 
91
cbu.uz/uzc/o-banke/istoriya-bankovskoy-sistemy/

---

318
tushuniladi. “Keng” siyosatda м
uo
м
aladagi pul 
мassasiga ta’sir 
qilish orqali inflyatsiyaga qarshi 
ko’rash o
lib borish tushiniladi. Pul-kredit siyosatining xalqaro jixatlari valyuta kursi, valyuta 
rezervlari va to’lov balansi kabi м
asalalarning echi
мiga karatilgan bo’ladi. Markaziy bank ruxsat 
etilgan instru
м
entlar yorda
м
ida pul 
м
uo
м
alasini boshqarib boradi. Markaziy bankning pul-kredit 
siyosatining asosiy instru
мentlari bo’lib 
quyidagilar xisoblanadi: 
-
м
ini
м
al 
м
ajburiy rezerv nor
м
alarini 
o’
rnatish, 
-foiz (diskont) siyosati , 
-tijorat banklarini qayta 
м
oliyalashtirish, 
-ochiq bozor siyosati, 
-targetlash va boshqalar. 
AQSh Federal Zaxira Tizi
мining bankining tahkiliy tuzilishini ko’rib chiqilsa Federal zaxira 
Qonunining 
м
ualiflari, FZTning for
м
al tuzilishi vakolatlarning taqsi
м
lanishi regionlararo, xususiy 
sektor va davlat, shuningdek bankirlararo, biznes
м
enlar va 
axoli urtasida bo’lishiga xarakat 
qilishgan. Bu birla
м
chi taksi
м
lanish FZTning tuzilishiga olib keldi, bugunda uz ichiga federal 
rezerv banklarini, FZT boshkaruv kengashi, ochik bozordagi operatsiyalar federal ko
м
iteti 
(FOMC), federal konsultativ kengash va 4800ga yakin banklarni-FZT ishtirokchilarini oladi.
Federal Zaxira Banklari.
92
12ta federal zaxira tu
м
anining xar birida bir nechta tu
м
anlarda filiallarga ega 1tadan 
FZbanki 
м
avjud. Tu
м
anlarning, federal zaxira banlari va filiallarning joylashishi 1-ras
м
da 
kursatilgan. 3ta aktivi buyicha eng yirik banklar Nyu-Yorkda, Chikagoda va San-fransiskoda 
joylashgan bulib, birgalikda ular 50%dan yukori FZTning aktivlariga ega. Nyu-Yorkdagi FZBanki 
aktivlarning 4/1kis
м
iga egalik kilib, FZTdagi eng yirik bankdir.
FZTning Nyu-York Federal Zaxira Banki.
93
Nyu-
York Federal Zaxira Banki bir nechta sabablarga ko’ra asosiy axaм
iyatga ega. 
Birinchidan butun a
м
erika 
м
oliya tizi
м
ining xolatini xavfsizlik va farovonligini belgilovchi 
AQShning kupchilik yirik xususiy banklar bu tu
м
anda joylashgan. Nyu-York Federal Zaxira 
Banki barcha bank xolding ko
м
paniyalari va uz tu
м
anidagi shtat 
мa’м
uriyati bilan 
litsenziyalangan banklarni, shuningdek AKShning yirik 
м
oliya tizi
м
i 
м
uassasalarini faoliyatini 
nazorat kiladi. Xayratlanarli e
м
as, bank nazorat guruxi- Nyu-York Federal Zaxira Bankida va FZT 
eng yirik bulin
м
asi xisoblanadi. 
Nyu-
York bankining asosiy o’rin egalashining ikkinchi sababi 
- bu uning obligatsiyalar va 
valyuta bozorlaridagi aktiv faoliyati. Nyu-York Federal Zaxira Banki tarkibiga, ochiq bozordagi 
operatsiyalarni (obligatsiyalarni sotish va sotib olish) olib borish uchun javobgar savdo bo’liм
i 
kiradi. Bu operatsiyalarni 
м
iqyosini bank tizi
м
ining zaxiralarining
м
iqdori belgilab beradi. 
Xazina qi
мм
atli qogozlari bozoridagi aktiv faoliyatiga binoan va Nyu-York va A
м
erika fond 
bozorlariga teritorial yaqinligi bo’lgan, Nyu
-York Federal Zaxira Banki boshliqlari, doi
м
iy 
ravishda AQShning asosiy 
м
oliya bozorlari bilan aloqadorlikni olib borishadi. Bundan tashqari 
bank valyuta bo
zoridagi operatsiyalar bo’yicha bo’linм
alarini, valyuta intervensiyalarini FZT va 
AQSh g’aznachiligi noмidan olib borilishini o’z ichiga oladi. Bu м
oliya bozorlaridagi faoliyat 
Nyu-York Federal Zaxira Bankini 
м
a
м
lakatdagi va chet eldagi 
м
oliya bozorlaridagi tadbirlari 
xaqida, ayniqsa inqiroz vaqtida va FZTning boshqaruvchilari va boshqa bozor ishtirokchilarini 
aloqalari xaqida 
мa’luмot bilan ta’м
inlab turadi.
Nyu-
York Federal Zaxira Bankining 3 asosiy o’rin egalashining sababi, bu
- xalqaro xisoblar 
Bankining (Bank for InternationalSettle
мents, BIS) ishtirokchisi bo’lib xisoblanuvchi yagona 
FZbankidir. Shuning uchun FZB prezidenti, boshqar
м
a kengashi ishtirokchilari bilan bir qatorda 
chet davlatlari asosiy banklari bilan birgalikda xar oylik 
м
ajlislarda FZTni taqdi
м
etadii. Chet 
davlatlari 
м
arkaziy banklarining boshqaruvilari bilan yaqin aloqasi va valyuta bozorlaridagi 
faoliyati, Nyu-York Federal Zaxira Banki xalqaro aloqalarda 
м
arkaziy banklararo va boshqa 
92
“The economy theory of money, banks and financial markets.”F.Mishkin 2006. p.420
-421
93
“The economy theory of money, banks and financial markets.”F.Mishkin 2006. p.420
-421

---

319
ishtirokchilari o’rtasida asosiy o’rin egalashini ko’rsatadi. Undan tashqari Nyu
-York Federal 
Zaxira Bankida 100
м
lrd.dollariga yaqin oltin zaxira 
м
avjud 
–
Fort Knoxdan ko’prok.
Nixoyat, Nyu-York Federal Zaxira Bankining presidenti - federal rezerv prezidentlari 
o’rtasida yagona FOMC ning doiм
iy ishtirokchisi va shu kengashning vitse-
prezidenti bo’lib 
xisoblanadi. Shu sababli Nyu-York Federal Zaxira Bankining prezidenti, boshqar
м
a kegashining 
prezidenti va vitse prezidenti 
–
bu FZTdagi 3ta 
м
uxi
м
shaxslar bo’lib xisoblanadi.