Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

nlik 
pul 
massasi 
qaytimi
Sabab 
Fed
qarz 
olinmagan 
pul bazasi 
depozit 
yaratilishi 
uchun 
pul 
bazasining 
ko’payishi
talab 
qilingan 
zaxira 
ko’rsatkichi
depozit 
kengayishini 
kam miqdorda ko’payishi
banklar 
qarz 
olingan 
zaxiralar 
depozit 
yaratilishi 
uchun 
pul 
bazasining 
ko’payishi
depozit
orlar 
ortiqcha 
zaxiralar 
depozit 
hzlarning 
kamayishiosil bo’lishi va qar
valuta 
jamg’armasi
depozi 
kengayishini 
kam miqdorda ko’payishi
Pul multiplikatorining hosil qilinishi 
Faraz qilaylik pulni ushlab turish istagi C va ortiqcha zaxira ER chekli depozitlar D bilan 
proporsional; boshqacha qilib aytganda, bu o’zgaruvchilarning chekli depozitlarga ta’siri 
tenglamada o’zgarmas, bundan quyidag
i ifoda kelib chiqadi: 
C= { C/ D } = valyuta stavkasi 
E = { ER/D } = ortiqcha zaxira darajasi 
Biz depozitorlar istaydigan valyuta stavkasi banklar hohlaydigan ortiqcha zaxira stavkasi va 
Federal bank o’rnatadigan majburiy zaxira stavkalari pul multiplikatori m ga qanday ta’sir 
qilishini ko’rsatadigan formula tuzamiz. Biz quyidagi tenglik bilan taklif modelini yaratib olishni 
boshlaymiz: 
R = RR + ER 
Bu formula bank sistemasidagi zaxiralarning umumiy miqdori R majburiy zaxiralar RR va 
ortiqcha zaxiralar ER larga teng ekanligini ko’rsatadi.
Majburiy zaxirani umumiy miqdori majburiy zaxira stavkasi rr ning chekli depozitlar 
miqdori D ko’paytmasiga teng.
RR = rr x D 
Birinchi tenglikda rr x 
D ni RR ning o’rniga qoysak bank sistemasidagi chekli 
depozitlarning miqdoriga zaxiralar va ular taminlay oladigan ortiqcha zaxiralarni bog’lovchi 
tenglikka kelamiz: 
R = (rr + D ) + ER 
Bunda asosiy nuqta shuki, federal majburiy zaxira koeffisentini birdan 
past qilib o’rnatadi. 
Shuning uchun bir dollarlik zaxira bir dollarlik depozitdan ko’proq miqdorni ta’minlay oladi va 
bunda depozilar lko’ayishii sodir bo’ladi. 
Buni qanday amaliyotda ishlashini ko’rib o’tamiz. Agar ortiqcha zaxiralar nol holatda (ER = 
o) bo;lsa majburiy zaxira stavkasi rr = 10 qilib belgilanadi va bank sistemasidagi chekli 
depozitlarning darajasi 800 mlr dollar, bu depozitlarni qoplash uchun kerak bo’ladigan zaxiralar 
miqdori 80 mlr dollar bo’ladi ( = 0.10 * 800 dollar ). 80 mlrd dollar 
zaxiralar chekli depozitlardagi 
mablag’larni 10 marotabagacha ta’minlay oladi chunki ko’paygan deposit holati yuzaga keladi.

---

230
Pul bazasi valyuta C va rezevlar V larning yig’indisidan tashkil topgani uchun biz pul 
bazasidagi pullarning chekli depozitlari va 
valyutani darajasini ko’rsatuvchi tenglikka erishishimiz 
mumkin. Tenglikning ikki tomoniga valyuta C ni qo’shamiz:
MB = R+C =( rr*D) + ER + C 
Valyuta c={ C/D} va ortiqcha zaxiralar ko’rsatkichi E = { ER/D} ni hisobga olib
pul 
multiplikatori frmulasini tuzish uchun oxirgi tenglikni qayta yozib olamiz, C ni c x D va ER ni e x 
D shaklida. 
MB = ( rr + D ) + ( e x D ) + ( c x D) = ( rr + e + c ) x D 
Keyin tenglikni ikki tomonini qavs ichidagi muddatga bo’lamiz
x MB 
Chekli depozitlar va valyuta yigindisi hisoblangan pul taklifidan foydalanib va 
kata C ni c x D kabi belgilab 
M = D + (c x D) = (e + c) x D 
Uchinchi tenglikdagi D ning orniga boshqa tengligini qo’ysak 
x MB 
Biz ikkinchi tenglikdan i
fodani ajratib olamiz. Ko’rib turganinggizdek MB ga 
ko’payayotgan nisat bu pul multiplikatoridir:
m=
bu depozitorlar c o’rnatgan valyuta stavkasining, banklar o’rnatgan ortiqcha zaxira stavkasi 
e va CB o’rnatadigan majburiy zaxira stavkalarin
ing fuksiyasidir.