|
O'ZBEKISTON DAVLAT STANDARTI (O’zDSt 951:2011)
Eslatma:
Yer usti suv manbalari suvlarida bir hujayrali fitoplankton organizmlar soni 1 ta
hujayradan 5 tadan oshmasligi, yer osti suv manbalari suvida esa ular yo'q bo'lishi
kerak.
1.1-jadval
Sinflar bo'yicha yer osti suv ta'minoti manbalarining suv sifati ko'rsatkichlari
Ko'rsatkichlar nomi
sinf bo'yicha suv sifati ko'rsatkichlari
1
2
3
Loyqalik, mg/dm
3
dan ortiq emas
1,5
1,5
10,0
Ranglilik, gradusda, dan ortiq emas
20
20
30
Vodorod, (ph) ko’rsatgichi
6-9
6-9
6-9
Temir (Ft), mg/dm
3
, dan ortiq emas
0,3
5,0
10,0
Marganets (Mn), mg/dm
3
, dan ortiq
emas
0,13
1,0
2,0
vodorod sulfidi (H
2
S), mg/dm
3
, dan
ortiq emas
-
-
0,7
Ftor (F) mg/dm
3
, dan ortiq emas
0,7
0,7
0,7
Permanganatning oksidlanish
qobiliyati mgO
2
/dm
3
, dan ortiq emas
2,0
5,0
10,0
Ichak tayoqchasi guruhidagi
bakteriyalar soni 1 dm
3
, dan ortiq
emas
3
100
1000
1.2-jadval
Sinflar bo'yicha yer usti suv ta'minoti manbalarining suv sifati ko'rsatkichlari
Ko'rsatkichlar nomi
sinf bo'yicha suv sifati ko'rsatkichlari
1
2
3
Loyqalik, mg/dm
3
dan ortiq emas
20
1500
10000
Ranglilik, gradusda, dan ortiq emas
30
50
100
Hid, ball, dan ortiq emas
2
3
4
Temir (Ft), mg/dm
3
, dan ortiq emas
0.3
6-9
6-9
Marganets (Mn), mg/dm
3
, dan ortiq
emas
0,3
1.0
2.0
Ftor (F) mg/dm
3
, dan ortiq emas
0.7
0.7
0.7
Permanganatning oksidlanish
qobiliyati mgO
2
/dm
3
, dan ortiq emas
7.0
15.0
20.0
Ichak tayoqchasi guruhidagi
bakteriyalar soni 1 dm
3
, dan ortiq
emas
1000
10000
50000
Vodorod, (ph) ko’rsatgichi
6.5-8.5
6.5-8.5
6.5-8.5
Umumiy kislorodning biokimyoviy
is’temoli, mgO
2
/dm
3
, dan ortiq emas
3.0
5.0
7.0
Suvni tozalash standartining asosiy mezonlari quyidagilardan iborat (1.2-jadval);
1.2-jadval
Ichimlik suviga qo’yiladigan talablar
Parametrlari
REMK, (mg/l)
pH (pH birliklarida)
6,0-9,0
Akrilamid
0,0001**
Poliakrilamid
2
Alyuminiy
0,5
Bariy
0,1
Benz(a)piren
0,000005
Benzol
0,01
Beriliy
0,0002
Bor
0,5
Bromat
0,01*
Vinil xlorid
0,05
Dixloroetan
0,003*
Temir
0,3 (1)
Kadmiy
0,001
Kaliy
-
Kaltsiy
-
Kremniy
10
Magniy
50**
Marganets
0,1 (0,5)
Mis
1
Molibden
0,25
Margumush
0,05
Natriy
200
Nikel
0,1
Nitratlar
45
Nitritlar
3
sirt faol moddasi
0,5
Simob
0,0005
Xloridlar
350
Xloroform
0,2
Xrom
0,05
Sianid
0,035
Sink
5
Asosiy ish rejimi va nazorat bosqichi yuqoridagi parametrlarga asoslanadi.
Ichimlik suvini tozalashning texnologik jarayoni va uni boshqarish tizimi
deganda fizik-kimyoviy jarayonlar va ularni amalga oshirish uchun qo’llaniladigan
texnik vositalar majmui tushuniladi.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, suvni tozalash bir nechta qismlardan
iborat: suvni tozalash jarayoni; bu jarayonda qo’llaniladigan qurilma; kuzatuv va
nazorat qilish qurilmalari, shu jumladan kuzatuv datchiklari va aloqa qilish
qobilyatiga ega bo’lgan kontrollerlar. Barcha tizimlar singari, suvni tozalash
jarayoni bir-biriga bog'langan segmentlardan iborat bo'lib, ularning yaxlit yagona
bir kompleks tizimini ifodalaydi.
Suvni
iflosliklardan
va
zararli
zarrachalardan
tozalash
jarayoni
minerallashuv darajasinining pasayishning o'ziga xos xususiyatlarga ega. Bu
jarayonni boshqarishning asosiy parametrlari suvning minerallashuv darajasi va
bakteriologik tarkibiga ta'sir qiluvchi parametrlar hisoblanib ular ob'ektining tashqi
holati va kirish signallari haqidagi axborot ma'lumotlariga asoslanadi va shu
ma’lumotlar asosida suvni tozlash tizimi rostlanadi.
Ilmiy ishda boshqaruv ob'ekti sifatida ma'lum qoidalarga muvofiq suvni
tozalashning texnologik operatsiyalarini bajarish uchun mantiq kontrollerlarini va
datchiklarni o'z ichiga olgan ijro mexanizmlari va kompyuterli boshqarish
majmuasi orqali ko'rib chiqiladi. Boshqarish tizimining algoritmlari va o'rnatish
ishlarining hajmi boshqaruv tizimi tomonidan belgilanadi. Demak, ishlashda
boshqaruv ob'ektini funktsional tizimning bir qismi sifatida ko'rish mumkin, u o'z
navbatida o'zgaruvchan vektorli kattaliklaning darajalari va ta'sir qoidalari orqali
tasvirlanadi.
Boshqarish jarayoni texnologik boshqaruv ob'ekti bilan dinamik o'zaro
ta'sirda bo'lgan boshqaruv tizimini tashkil qiladi, bu suvni tozalashning texnologik
jarayoni holatining o'zgarishini o'zida namoyon qiladi.
Jarayonni boshqarish vaqt bo'yicha uzluksiz amalga oshiriladi, ba'zi hollarda
boshqaruv tizimi konturining diskret xarakteristikalari differentsial fazoga
asoslanadi.
Aprior ma'lumotlarning xossalari yoki hajmining o'zgarishi berilgan qiymat
yoki ko'rsatkichni saqlab turish uchun texnik vositalarning tarkibiy qismlarining
ishlash rejimini o'zgartirishni talab qiladi [1:65, 3:74].
Qurilmaning ish rejimini o'zgartirishda ob'ektning statik va dinamik
xususiyatlarini hisobga olish kerak [2:12-13].
Barcha boshqarish jarayonlari singari, suvni tozalash tizimida ham kirish
parametrlarining buzilishi yoki o'zgarishiga duch kelish holatlari sodir bo'ladi, bu
esa o’z navbatida jarayonda faol aralashuvni ya’ni, kompyuter texnologiyalaridan
foydalangan
holda
doimiy
o'zgaruvchan
ish
sharoitlarida
jarayonni
optimallashtirish uchun boshqaruv buyruqlarini ishlab chiqishni talab qiladi.
Yuqoridagi muammolarni hal qilish va suvni tozalash jarayonini
optimallashtirish uchun doimiy ravishda qurilmalardan foydalanishning maqbul
variantlarini izlashga olib keladi.
Suvni tozalash jarayonini optimallashtirish to'g'ridan-to'g'ri qurilmalardan
foydalanishning eng yaxshi variantlarini topish bilan bog'liq, masalan;
qo’llaniluvchi qurilmalarning ishlash vaqti va intensivligi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
