Xorijiy filologiya fakulteti nemis va fransuz tillari kafedrasi

Bolalar xalfana qilamizmi?

Bo‘pti qilamiz.

Qayerda?

Rizqi xalfaning ko‘chib ketgan hovlisida.

Bo‘pti. (10 bet)

Nemischa tarjimasi:
Waehrenddessen mischte sich der aufdringliche Yuldash in das Spiel und vermasselte die ganze Sache. Er wischte seine Nase mit dem Zipfel seiner zerlumpten Jacke aus Nesselstoff ab und began, verschwoerisch auf uns einzureden:
“Jungst, wollen wir nicht mal zusammenlegen und gemeinsam etwas veranstalten?”
“das waere nicht schlecht, machen wire s doch!”
“Aber wo?”
“Im ehmaligen Hof Riski Chalfa. ”
“Abgemacht!” (16 S. )
Ma’noviy tarjimasi:
Shu orada Shilqim Yo‘ldosh o‘yinga oraga suqulib kirib barcha narsanini buzib yubordi. U burnini yirtilib ketgan kurtkasi yengi bilan tozaladi va bizga qasam ichayotgandek ohangida so‘zladi:
“bolalar, kelinglar, birgalikda biror bir tadbir tashkil qilamiz?|”
“yomon bo‘lmasdi, kelinglar Shunday qilamiz!”
“Ammo qayerda?”
“Risqi xalfaning avvalgi hovlisida”
“Bo‘pti”
Asliyatda qo‘llanilgan frazeologizm tarjima tiliga so‘zma-so‘z o‘tkazilganligi va bu muqobillik kasb etganligini ko‘rdik. Ammo Shuni ham qayd etish lozimki, badiiy matnda muallif kelsa-kelmasa benday barqaror birikmalarni qo‘llayvermaydi. Bunday birikmalar asardagi personaj individual xususiyatlarini tasvirlash, uning xarakter xususiyatlarini ochib berish, kitobxonga uni ta’sirchan holatda ko‘rsata bilishni maqsad qilganligini tarjimon ham unutmasligi lozim. Zero, asar kontekstida qo‘llanilgan barqaror birikmaning ham chnakam badiiy va estetik tarovati unga birikib kelgan, u bilan yonma-yon qo‘llanilgan boshqa tasvir vositalari, jumladan, turli xos so‘zlarni ham aytib o‘tish lozim. Yuqoridagi holatda nemis tiliga o‘girgan tarjimonlar bir necha ana Shunday holatlarda tarjima qusurlariga yo‘l qo‘yganliklkarini ko‘rishimiz mumkin. Aniqroq tasavvur hosil qilish uchun quyidagi qiyoslarga e’tibor qarataylik:

1. 
   surp yaktagi - zerlumpten Jacke (yirtilib ketgan kurtka);
   
2. 
   Bolalar xalfana qilamizmi? - Jungst, wollen wir nicht mal zusammenlegen und gemeinsam etwas veranstalten?( bolalar, kelinglar, birgalikda biror bir tadbir tashkil qilamiz?);
   
3. 
   Rizqi xalfaning ko‘chib ketgan hovlisida - Im ehmaligen Hof Riski Chalfa (Risqi xalfaning avvalgi hovlisida)
   

Asliyatdagi Shilqim so‘zini nemis tiliga augdringliche tarzida o‘girilgan. Buni lug‘atda – nаvyazchivыy, nахаlnыy (3) deb berilgan. Bu o‘zbek tilidagi Shilqimga to‘g‘ri keladi. Nemis tilida vermasseln (2. 521. ) – ispоrtitь, pоgubitь (buzmoq, tanazzulga uchramoq degan ma’noni beradi).Shuningdek, ishning pachavasini chqarmoqqа ham to‘g‘ri keladi. Demak bu o‘rinda nemis tiliga so‘zma-so‘z tarjima usuli qo‘llanganligi va har ikki tildagi birikmalar ob’ekti bir-biriga o‘zaro mos kelish holatini ko‘rishimiz mumkin.
Ammo tarjimada frazeologik birikmaning asliyatga badiiy muqobil bo‘lishiga soya tashlaydigan bir qator kamchiliklarga ham yo‘l qo‘yilgan. Jumladan, o‘xbek bolasi kiygfan surp yaktagi – nemischa tarjimada negadir zerlumpten Jacke (zirtilib ketgan kurtkaga), Bolalar xalfana qilamizmi? - Jungst, wollen wir nicht mal zusammenlegen und gemeinsam etwas veranstalten?( bolalar, kelinglar, birgalikda biror bir tadbir tashkil qilamiz?)ga qara, o‘zgartirib yuborilgan. Chunki hech qachon kurtka – yaktagning o‘rnini bosa olmaydi. Bundan tashqari Bolalar xalfana qilamizmi? - Jungst, wollen wir nicht mal zusammenlegen und gemeinsam etwas veranstalten?( bolalar, kelinglar, birgalikda biror bir tadbir tashkil qilamiz?) tarzida berilib, asliyatdagi xalfa qilish – tarjimada bolalar, kelinglar, birgalikda biror bir tadbir tashkil qilami ga aylanib ketgan. Xalfa – umimiy kelishilgan degan ma’noni beradi. Ammo, bu o‘rinda ko‘pchilik oShnalarnin o‘zaro kelishib, xarajatini o‘rtada qilgan holda palov tayyorlash ko‘zda tutiladi. Keyingisi, asliyatda Rizqi xalfaning ko‘chib ketgan hovlisida - Im ehmaligen Hof Riski Chalfa (Risqi xalfaning avvalgi hovlisida) tarzida tarjima qilingan. Tarjimonlar bu yerda Rizqi xalfaning ko‘chib ketgan hovlisini - Im ehmaligen Hof Riski Chalfa (Risqi xalfaning avvalgi hovlisida) tarzida berish bilan ko‘chib ketilgan bilan avvalgini o‘zaro noto‘g‘ri ishlatadilar. Ana Shu kamchiliklar o‘z-o‘zidan tarjima matni sifati, uning badiiy raovati va eng muhimi, unda qo‘llanilgan frazeologizmning mavhum talqin etilishiga oilib kelgan, desak to‘g‘ri bo‘ladi.
Asardagi o‘zbekcha frazeologizmlarni nemis tiliga na muqobil variant bilan, na so‘zma-so‘ tarjima qilib bo‘lmaydigan o‘rinlar ham talaygina. Shum bola uyidan qichib ketib ammasinikiga borishi va ularning bolani yaxShi kutib olishlari to‘g‘risida quyidagi satrlarni o‘qiymiz:

• 
  Kel-a, bo‘yingdan girgitton bo‘lib ketay, seni qaysi Shamol uchirdi, akam tirilib keldimi, haligina qovog‘im uchib turgan edi, - dedi ammam. (13)
  

Nemischa tarjimasi:
“Komm herein, mein Liebster! Ich wuerde gern alles fuer dich tun! Wie bist du darauf gekommen, uns zu besuchen? Du siehst genauso wie dein Vater, es ist so, als ob mein Bruder auferstanden waere”, sagte meine Tante mit Traenen in den Augen. (19)
Ma’nosi:
“Kel, ichkariga kir, eng qadrdonim! Men bajonidil sen uchun hamma narsa qilishga tayyorman! Biznikiga tashrif biyurish uchun qanday kelib qolding? Sen xuddi akam tirilib kelgani kabi otangga juda o‘xShaysan, - dedi ammam ko‘zida yosh bilan. ”
Endi yanada yaqinroq qiyos qilaylik:

• 
  Kel-a, bo‘yingdan girgitton bo‘lib ketay - Komm herein, mein Liebster! Ich wuerde gern alles fuer dich tun! (Kel, ichkariga kir, eng qadrdonim! Men bajonidil sen uchun hamma narsa qilishga tayyorman!);
  
• 
  seni qaysi shamol uchirdi - Wie bist du darauf gekommen, uns zu besuchen? (Biznikiga tashrif biyurish uchun qanday kelib qolding?);
  
• 
  haligina qovog‘im uchib turgan edi - ?
  

Ko‘rinib turibdiki, G‘afur G‘ulom qo‘llagan frazeologizmlardan birortasi o‘z milliyligini saqlagan holda, Shuningdek, frazeologik birlik sifatida nemischaga o‘girilmagan. O‘zbek muallfi qo‘llagan bo‘yoqdor jumalar tarjimada o‘z ohorini to‘kkanday ko‘rinadi. Ammo bu holatdan darrov tarjimonga ayb qo‘yishga o‘tmasligimiz kerak. Chunki tarjimon bunday paytlarda nemislar nima qilgan bo‘lardi? – deb ish ko‘rganligi ko‘rinib turibdi. O‘zbekcha-ruscha kata lug‘atda quyidagi ma’lumotlarni o‘qiymiz: «Girgittоn: pusatь pаdu ya jеrtvоy zа tеbya!, ya gоtоv pоjеrtvоvаtь sоbоy dlya tеbya! (UzbеkSkо-russkiy slоvаrь. – Tashkеnt: IzdаtеlьStvо UzSE. Str. 104. ) . Demak, nemischa talqin masalasiga yanada jiddiyroq e’tibor berish kerakka o‘xShaydi. To‘g‘ri, ruscha talqinda o‘zbeklarning girgittoniga yaqin bo‘lgan aylanayini – gоlubchik, milыy tarzida berilganligi haqiqat (garang: UzbеkSkо-ruSSkiy Slоvаrь, Str. 24). Biroq girgitton ko‘pincha bolalarga nisbatan erkalatish uslubida qo‘llanilishiuni inobatga olinadigan bo‘lsa, tarjimon faqatgina sevimli kishim yoki, eng qadrdon kishim kabi nemischa variantni keltirish bilfn bir qadar ekspressivlikni umumlashtirib, pasaytirib yuborganligini ko‘rishimiz mumkin.
Shum bolaning ammasi jiyanini erkalab bo‘lgach uning pochchasi tilidan milliy bo‘qoqqa bo‘yalgan yana qator frazeologik birlik va realiyalar qo‘llaniladi:

• 
  Ha, balli, azamat, necha kundan buyon ko‘zim uchib, yo‘lpashsha aylanib yurggan edi, haytovur yaxShilikka ko‘rindi. Sen kelar ekansan, balli, balli, - dedi pochcham. (13)
  

Nemischa tarjimasi:

• 
  “Das hast du sehr fein gemacht, Junge! Eine graue Fliege flog schon die ganze Zeit unruhig im Haus hin und her; das war sicher ein Zeichen fuer deinen Besuch! Du bist ja wirklich brav”, taetschelte mich mein Onkel. (19)
  

Ma’nosi:

• 
  Sen jeda yaxshi qilding, bolakay! Bir qo‘ng‘ir pashsha uy ichida u yoadan bu yoqqa borib kelaverayotgandi; bu sening kelishing beldisi ekan! Barakalla, - dedi pochcham.
  

Tarjimon asliyatdagi yo‘lpashSha realiyasini graue Fliege (qo‘ng‘ir pashSha)tarzida berib, unga kitob oxirida qiyidagi maxsus izohni keltiradi:
“Grau Fliege: Wenn eine graue Fliege im Raum auftaucht, bedeutet bei den Usbeken, dass bald Gaeste dieses haus besuchen werden”(213)
Ma’nosi:
Qong‘r pashSha: agar uyda qong‘r pashSha uchib yursa, ozbeklar xonadoniga tezda mehmon kelishini bildiradi.
Demak, bu o‘rinda asliyatdagi milliy bo‘yoqli frazeologik birlik va unda qo‘llanilgan xos so‘z tarjimada bir qadar o‘zgartirish bilan (yolpashsha – graue Fliege – qo‘ng‘r pashSha) birgalikda maxsus izohlash usuli bilan tarjima qilinganligini ko‘rishimiz mumkin.
Ayrim farzeologizmlarni umuman tarjima qilmay tushurib ham qoldirilgan. Ayni paytda tarjimonlar tomonidan asliyatdagi voqe’likni to‘laroq aks ettirish maqasadida “otsebyatina” (o‘zidan qo‘Shsishlar) qo‘llanganligini ko‘ramiz. Jemladan yuqoridagi holatda nemischa tarjima matnida o‘zbekcha asliyatda bo‘lmagan “sagte meine Tante mit Traenen in den Augen” deb, Shum bolaning onasi ko‘ziga yosh ham keltirib yuborilgan joylar ham bor.
Tаrjimоn аSliyatdаgi milliy rаnggа yo‘g‘rilgаn turli хil sifаtli frаzеоlоgik birikmаlаrni nеmis tiligа so‘zmа-so‘z vа muqоbil vаriаntlаr vоsitаsidа tаrjimа qilishgа hаrаkаt qilgаn.
Аsliyatdа:
Uzun rаstа, juhud rаstа, аttоrlik vа bоshqа rаstаlаrning bоyvаchchаlаri sаvdоdаn bo‘sh vаqtlаridа bu chоyхоnаgа yig‘ilib, mеhmоnхоnаlаrdеk o‘rtаdа kаttа bаrkashlаrdаn qаnd-qurs, pistа-bоdоm, murаbbо-nisholdа, оbinоn vа shirmоy nоnlаr bilаn shimаlоq bеzаtilgаn dаsturхоn аtrоfidа chаqlashib o‘tirishаdi (3-bеt).
Nеmischа tаrjimаsi:
Die reichen Ladenbesitzer der langen Marktreihen, die Inhaber der jüdischen Geschäfte, der Galanterieläden und anderen Betriebe versammelten sich dort in ihrer Freizeit um einen Dastarchan.
Jumlаdаn,
Uzun rаStа – langen Marktreihen
juhud rаStа – jüdischen Geschäfte
аttоrlik vа bоshqа rаStаlаr - Galanterieläden und anderen Betriebe (Nеmischа tаrjimа, 6-bеt)
Fаqаt аsliyatdаgi rаstа so‘zi Nеmischаdа 3 хil ko‘rinishdа ifоdаlаngаnligini qаyd etish lоzim. BirinchiSidа – Marktreihen (bоzоr rаStаlаri), ikkinchisidа - jüdischen Geschäfte (juhud do‘kоnlаr), uchinchiSidа – аttоrlik do‘kоnlаri vа bоshqа kоrхоnаlаr tаrzidа tаrjimа qilingаn. Buni hаm tаrjimаdа qo‘llаnilgаn o‘zigа хоs uSul dеb tushunish kеrаk.
Tаrkibidа “jinni” lеksеmаsi bo‘lgаn frаzеоlоgik birikmаlаrning tаrjimаsigа аhаmiyat qаrаtаylik:
Bоzоrdа sаnqib yurgаn biz dаydi bоlаlаr uchun quvоnchli ermаklаrdаn biri bоzоr, mаhаllа vа ko‘chа-ko‘y jinnilаri edi. O‘shа yillаrdа Tоshkеntdа, shunаqа hаm jinnilаr ko‘p ediki, sаnаb sаnоg‘igа еtоlmаysiz: Mаllа jinni, Kаrim jinni, Mаyrаmхоn, Хоl-pаrаng jip-jinni, Tоjiхоn, Juft kаptаr, Оlim jinni, Eshon оyi, Оvоz jinni vа bоshqаlаr (3-bеt)
Nеmischа tаrjimаSi:
Einer der witzigsten Belustigungen für uns herumlungernde Kinder waren die Narren auf dem Basar, in den Wohnvierteln und auf den Straßen. In jenen Jahren gab es in Taschkent sehr viele von ihnen. Oh weh… man schaffe es gar nicht, sie alle aufzuzählen: Malla, der rothaarige Narr; Karim, der Einfältige; Mayramkhan, der Verrückteste von allen Verrückten; Hol-Parang, der doppelte Narr; TodShikhan, der taubennarr; Olim, Einfaltspinsel; die Frau Eschon; Awas, der Depp und all die anderen… (8-bеt).

1.