|
3. 2. “Shum bola” qissasidagi frazeologizmlarni tarjima qilish muammolari
Tarjimashunoslikda , umuman olganda matn tahlili sohasida frazeologizmlarni bir tildan boshqasiga o‘qirish borasida, ayniqsa, o‘zbek-nemis tarjimachiligida anchagina tadqiqotlar amalga oShirilgan. Boroq ulardagi tadqiqot yo‘nalishi asosan asliyatdagi frazeologik birikmalarni mavjud matn (mikro va makro) kontekstidan ayricha holda o‘rganilish tendensiyasi ko‘zga tashlanadi. Germaniyalik taniqli tarjimashunos olima Katharina Rais o‘zining “Texttyp und Uebersetzungsmethode” (1) kitobida “Da das Ubersetzen als zweisprachige Kommunikationsakt verstanden wird und sich das Erkenntniss durchgesetzt hat, dass Uebersetzen keine rein “linguiustische Operation” ist, orientieren sich die nahstehnenden Ausfuehrungen nicht nur sprachwissenschaftlich, sondern auch kommunikationstheoretischen und literaturwissenschaftliche Gesichtspunkten (1. 1. ). Yani, menis olimasining fikriga ko‘ra, tarjima ikki til aro komminikativ akt maxsuli ekan, u faqatgina linvistik nuqtai nazardangina o;rganilmay, balki, kommunikatsion-nazariyt hamda adabiyotShunoslik asnosida ham tadqiq etilishi lozim.
Atoqli o‘zbek adibi, akademik Shoir imiz G‘afur Gulomning “Shum bola” asari nemis tiliga hamzurtlarimiz Oyber Ostonov va Azamat Azizovlar tomonidan tarjima qilinib, 2014 yilda ToShkentdagi “Akademnashr” nashriyotida chop etildi. Asarning nemischa nashrini tayyorlashda nemis muharrirlari Haidi Birkle, Beate-Birkle-Kappel va Rainer Glazlar faol ishtirok etganlar. . Taniqli o‘zbel tarjimonlari Yanglish Egamova va Mirzaali Akbarovlar unga rasmiy taqrizchi bo‘lganlar.
G‘afur Gulomning “Shum bola” asarida frazeologizmlardan mahorat bilan foydalanilgan. Asarning boshlanish qismida muallf ToShkent Shahrining o‘sha davgagi hayotini tasvirlar ekan, o‘tgan asrning boshlarida mamlakatimizda qanchalik qiyinchiliklar sodir bo‘lganligi, kech kirishi bilan Shahar holati borasida quyidagi jumlalarni o‘qiymiz.
Asliyatda:
Katta kishilar ham xuftonni o‘qir-o‘qimas soat yeti-sakkizlardayoq uyga kirib ketishardi. Ko‘chada zog‘ uchmaydi. (7)
Oyber Ostonov va Azamat Azizov tarjimasi:
Sofort nach dem letzten gebet Huftan, zwischen sieben und acht Uhr, beeilten sich die Erwachsenen, nach Hause zu kommen, und keine Menschenseele war mehr auf der Strasse zu sehen. (12)
E’tibor berilsa, asliyatdagi frazeologik birikma nemis tiliga muqobil variant bilan o‘girilgan. Agar nemis tildagi keine Menschenseele war mehr auf der Strasse zu sehen ni aynan tarjima qilsak, ko‘chada odamning ruhi ham ko‘rinmasdi degan ma’noni anglatadi. Nemischa birikma o‘zbekcha asliyatni muqobil aks ettirgan deyish mumkin.
Nemis tarjimashunosligida asliyatni qayta ishlash (Bearbeitung) degan tushuncha bor. Unga ko‘ra tarjimon asliyat bob va qismlarining tuzulishiga, strukturasiga ham tarjima matnida o‘zgartirishlar kiritishi mumkin. Bu borada Germaniya Mainz universiteti professori, doctor Michael Schreiber maxsus doktorlik dissertatsoyasi ham himoya qilgan va Shu nomdagi monografiya e’lon qilgan (2). Ana Shunday gayta ishlash hodisasiga “Shum bola”ning nemischa tarjimasida ham duch kelamiz. Asarning asliyatida muallif qissani boblarga yoki qismlarga ajtarmagan. Ammo o‘zbek tarjimonlari asarni 4ta bob va 17ta qismga ajratib, unga sarlavha ham qoyib qo‘yganlar. Bu ham tarjima matnini kitobxonga yetkasishga qulaylik tug‘dirish maqsadida qiligan o‘ziga xos usuldir. Mavzudan bir qadar chetroqqa chiqqan bo‘lsakda, bunday masalaning asaliyatdagi frazeologizmlar va ularning asasr kontekstida tutgan o‘ni bilan, bu esa o‘z navbatida asar syujeti, tuzulishi kabi muammolarga oilb borishi tabiiydir.
Asarning boshlanishida Shum bolaning boshiga ish tushgunicha bo‘lgan o‘ziga xos ekspozitsiya qismida, aniqrog‘i bolalar o‘zaro kelishib xalfana qilib palov damlamoqchi bo‘lganlari tasvirlanadi. Bunda asliyatda bo‘magan bo‘lsada, nemischa matnda “Plow auf gemeinsame Kosten” (umumiy xarj qilish asosida palov tayyorlash) degan sarlavhacha kiritilgan. Shu o‘rinda Shum bola tilidan quyidagi gaplarni o‘qiymiz:
Bolalar qanda, oShiqlar manda, - deb sevinch bilan qichqirmoqda edim. Xuddi Shu oraga Yo‘ldosh Shilqim suqildi-yu, ishning pachavasini chqardi. U bari mog‘orlab ketgan surp yaktagining etagi bilan bilan burnini arta-arta gapira boshladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
