Xorazmiy, Abu Jaʼfar (Abu Abdulloh) Muhammad ibn Muso al Xorazmiy (783, Xiva – 850, Bagʻdod ) – xorazm lik riyoziyot, falakiyot, jug'rofiya va b fanlar tarixidagi ilk qomusiy olimlardan. Zahiriddin va Firdavs qo'lida tahsil olgan va birga

„Kitob amal bilasturlobot“
Xorazmiyning „Kitob amal bilasturlobot“ („Astrolyabiyalar bilan amallar haqida kitob“) asarida
qadimiy va oʻrta asr astronomiyasining asosiy kuzatuv asbobi boʻlgan 
astrolyabiya
(arabcha
asturlob
) yasash va undan foydalanish, osmon yoritqichlarining balandligi, burjlarga kirish vaqti,
bir kunlik harakati va ekliptik koordinatalari, geografik obʼyektlarning koordinatalari, yangi Oy
chiqish muddatlarini aniqlash va boshqa aniq va loʻnda qoidalar tarzida (algoritmik uslubda)
Tepalik Kristi maktabi 283-sahifa. Al-Xorazmiyning "Zīj"ning lotincha tarjimasi.
Asrtonomiya boʻyicha asarlari

---

bayon qilingan. Bundan tashqari, kitobda asr namozi vaqtini aniqlash, 
sinuskvadrat
deb ataluvchi
asboblar toʻgʻrisida ham soʻz boradi. Bu esa Xorazmiy ilmiy asbobsozlik bilan ham
shugʻullanganligidan dalolat beradi.
„Zaroif min amal Muhammad ibn Muso alXorazmiy maʼrif
assamtbilasturlob“
„Zaroif min amal Muhammad ibn Muso alXorazmiy maʼrif assamtbilasturlob“ („Muhammad ibn
Muso Al-Xorazmiyning astrolyabiya yordamida azimutni aniqlash boʻyicha amallaridan kelib
chiqadigan zarif fikrlar“) nomli kichik asarida (qoʻlyozmasi 
Istanbuldagi
 
Ayo Sofiya
kugubxonasida
 saqlanadi) astronomiyaning ikki masalasi – 
Quyosh azimutini
 va 
meridian
chizigʻini
 aniqlash, 
Yerning
 oʻsha davrda maʼlum qismi – Oykumenaning yetti iqlimga boʻlinishi, har
bir iqlim uchun burjlarning koʻtarilish vaqtlari toʻgʻrisida maʼlumotlar keltirgan.
„Quyosh soati tekisligda soat yasash“
„Quyosh soati tekisligda soat yasash“ (Ayo Sofiya kugubxonasida saqlanadi) kitobida gorizontal
tekislikda quyosh soati yasash, yaʼni soyasi mil vazifasini oʻtovchi plastinka – gnomon oʻrnatish
va soat shkalasini chizish qoidasi, gnomon soyasining shkaladagi holatiga qarab vaqtni aniqlash
usuli bayon qilinadi. Gnomon soyasining uchi sirpanadigan chiziq – giperbolani yasashda qutb
koordinatalari sistemasi qoʻllangan va bu analitik geometriyaga oid dastlabki faktlardan
hisoblanadi.