Xorazmda XIX asr oxiri va XX asr boshlarida shakllangan hovlili kompozitsion tuzilishga EGA turar-joylar

 
1-qavat tarhi 2-qavat tarhi 
 
3-qavat tarhi 4-qavat tarhi 
Hozirgi kunda ham hovli tuzilishida uncha o’zgarishlar sodir bo’lmagan. 
Faqatgina 1 qavatdagi ayvonchasi xonaga aylantirilgan. 2 qavatdagi xonaga 1 
qavatning oldingi xonasidagi burchakda g’ishtdan terilgan zinapoyadan chiqiladi. 
Qolgan qavatga burchakdagi tomlarga ishlangan darchalar orqali ko’chma yog’och 
shotidan chiqiladi. Hovlidagi bezaklardan faqat ayvonlarning naqshindor, yog’och 
№ 
Хонанинг номи 
Сони 
1 
1 
2 
1 
3 
1 
4 
1 
5 
1 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
June 2022 / Volume 3 Issue 6
www.openscience.uz
303

---

o’ymakor ustunlarini aytish mumkin. 1976 yilgacha bog’ning janubi to’rt paxsadan 
iborat guldasta minorachalar bilan mahkamlangan qadimgi bog’ devorlarining 
qoldiqlari mavjud edi. 
Binoning rejadagi o’lchamlari 16x8 m, balandligi 30 metr bo’lib, binoning 
birinchi qavatida otxona va omboxona, 2,3 qavatlarida dam olish va lodjiya 
ko’rinishidagi xonalardan tashkil topgan, 4 qavatda 2 ta ters ayvon tashkil topgan. 
Bino poydevori xarsang toshlardan tiklangan, qamish xom ashyosidan 
gidrohimoya qatlami sifatida foydalanilgan va devor giltuproq ashyosidan tiklangan. 
Xorazm me’morchiligida bino va inshootlar juda qadim zamonlardan boshlab 
tabiat va iqlim sharoitga moslashtirib qurilib kelingan. Bu omillar yashash uchun ham 
qulaylik yaratishga va imoratni tabiiy ofatdan saqlashga imkon bergan. Chodra hovli 
baland ayvonchalari yozning jazirama issig’ida ham salqinlikni saqlagan. Binoning 
zilzila ta’siriga bardoshini oshirish uchun tomlarini mumkin qadar yengil qilib 
ishlangan. To’sinning ustiga unchalik zich qilmay vassa qoqiladi. Vassaning ustidan 
10-20 sm qalinlikda qamish katlami yotqizilgan, keyin 2-3 sm qalinlikda o’rtacha 
quyuqlikdagi somonli loy bilan suvalgan. Ana shu yo’sinda ishlangan tom yengil 
bo’lishi bilan bir qatorda issiq-sovuqni ham o’tkazmaydi. Suvoq ishlari to’ldirgich 
loylari qurib qolmasdan boshlab yuborilsa, suvoq devorga yaxshirok yopishishini ota-
bobolarimiz yaxshi bilishgan. 
Chodra hovli saroyi majmuasini dam olish maskaniga moslashtirish va landshaft 
echimiga loyihaviy taklif 
Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki Xorazm turar joy qurilishida uylarni 
barpo bo’lishida shu hududda qanaqa qurilish ashyolarining borligi ham ta’sir etadi. 
Lekin bu narsalar o’zgaruvchi bo’lib, umumiy texnik-iqtisod o’zgarishlarga, fan va 
texnikaning o’zgarishiga ham bog’liqdir. XIX asr boshlari va XX-asr oxirlarda 
imoratlar qurilishda bir qancha uslublar asosida paxsadan, ayrim xollarda esa kvadrat 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
June 2022 / Volume 3 Issue 6
www.openscience.uz
304

---

ko’rinishdagi xom g’ishtdan foydalanilgan. Yodgorliklarning tashqi ko’rinishi va 
ichki muhiti bezaklarida Xiva monumental arxitekturasi tamoyillari va ovrupo 
arxitekturasining ta’siri uyg’unlashtirib qurilganligi ko’zga tashlanadi. 
XIX asrlarda Xiva tumanida qurilgan to’rt qavatli “Chodra hovli” dam olish uyi 
hovli-saroy andozasida qurilgan bo’lib, shahar tashqarisidagi xon avlodlarining turar 
joy binosi vazifasini ham bajargan. 
To’la ishonch bilan aytish mumkinki, O’zbekistonda bizlargacha qoniqarli holda 
yetib kelgan saroylardan biri sifatida Nurullaboy saroyi majmuasini keltirish 
mumkin. Bu muhtasham saroydagi ko’rkam va hashamatli inshootlar xon va uning 
yaqinlari yashaydigan, davlat hizmatlarini bajaradigan joy vazifasini bajargan. Saroy 
arxitekturasiga katta e’tibor berilgan va u har-hil bezaklar bilan bezatilgan. 
Saroy majmuasi qurilishida mahalliy ustalar mahorati bilan bir qatorda, ovro’pa 
me’morchiligi uyg’unligini ham ko’rish mumkin. Ularning umumlashuvi natijasida 
Xiva me’morchiligida Nurullaboy saroyi yuksak tarixiy-me’moriy qiymatga ega 
bo’lib, alohida diqqat-e’tibor bilan yondashuvni taqozo etadi. Noyob obidani asrab-
avaylab, kelgusi avlodlarga yetqazishimiz hozirgi vaqt talabi hisoblanadi.