Xorazm viloyat pedagog kadrlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti
Download 204,5 Kb.
|
|
TIL VA ADABIYOT TA’LIMI KAFEDRASI SHOVOT TUMANI 1-IXTISOSLASHGAN MAKTAB INTERNATNING ONA TILI VA ADABIYOTI FANI O`QITUVCHISI ATAJANOVA ZUHRANING “XALQ OG`ZAKI IJODINI O`RGANISHDA ZAMONAVIY METODLARDAN FOYDALANISH” MAVZUSIDAGI ISH TAJRIBASINI OMMALASHTIRISH 
Urganch – 2014 OMMALASHTIRUVCHI: - TIL VA ADABIYOT TA’LIMI KAFEDRASINING KATTA O`QITUVCHISI N.SABIROVA TAQRIZCHILAR: - VPKQTMOI DOTSENTI N.MAHMUDOVA URGANCH SHAHAR 1-MAKTAB ONA TILI VA ADABIYOTI O`QITUVCHISI N.MATSAPAYEVA Ushbu metodik tavsiya ona tili va adabiyot fani o`qituvchilari uchun mo`ljallangan. Ushbu metodik tavsiya VPQTMOI ilmiy kengashining 2014 - yil _______-sonli yig`ilishi qarori bilan tasdiqlangan va tarqatishga tavsiya qilingan Xalq og`zaki ijodini o`rganishda zamonaviy metodlardan foydalanishning ahamiyati REJA: I.So`z boshi. 2. Xalq og`zaki ijodi o`quvchilarni topqirlikka undaydi 3. Dars ishlanmalari va tadbirlardan namunalar. SO`Z BO SHI Oliy toifali, tajribali va izlanuvchan pedagog Zuhra Atajanova dars mashg`ulotlarini “Dars muqaddas” tavsiyalari asosida tashkil qilib, yosh avlodga ta’lim-tarbiya berishda o`qitishning turli vositalari: yangi pedagogik texnologiyalar, interfaol usullar , axborot kommunikatsion texnologiyalardan samarali foydalanib boradi. Mavzuni o`rganish jarayonida yangiliklarni zamon va makon bilan hamnafaslikda, turli hayotiy misollar bilan uyg`unlikda , milliy-ma’naviy qadriyatlarimiz bilan hamohang tushuntirib, o`quvchilar xotirasiga chuqur singdirishga harakat qiladi. Zulfiya Atajanova ko’p yillardan beri maktabda ona tili va adabiyot fanidan saboq berib kelmoqda.U o’zining mehnat faoliyati davomida juda samarali ishlarni bajarib, katta yutuqlarga erishgan.Uning izlanuvchanligi, har bir ishning yangi qirrasini ko’ra oladigan mohir pedagogligi darslarida o’z aksini topmoqda. Zuhra Atajanova har bir darsiga o’zgacha mehr bilan qarab, o`quvchilarni faollashtirishga yo`naltiradigan ta’limiy o`yinlardan unumli foydalanadi.O’qituvchi ko’p yillik mehnat tajribasidan kelib chiqqan holda, darslarni o’tishda doim yangilikka intilib, dastur bilan cheklanib qolmasdan, balki o’zi ham mavzuga yondosh dasturlar va yangiliklar ishlab chiqadi. Novator o’qituvchi o’quvchilarga ta’lim-tarbiya berish bilan birgalikda, to’garak mashg’ulotlarini ham muntazam ravishda olib boradi. Xalq og`zaki ijodi namunalarini chuqur o`rgatish uchun “Adabiyot” to`garagini tashkil qilib, unda ham to`garak mashg`ulotlarini o`tkazishda yangicha yondashib, ota- onalar hamda o`quvchilarning hurmatini qozonib kelmoqda.Ushbu to`garakning mazmuni milliy qadriyatlar ruhida sug`orilgan bo`lganligi sababli, ota – onalar hurmatini qozonmoqda. U tajribali va malakali o’qituvchi sifatida hamkasblari va o’quvchilari o’rtasida alohida hurmatga sazovor. Yangilikka o`ch bo`lgan muallima tuman miqyosidagi turli tanlovlarda qatnashib, faxrli o`rinli egallamoqdalar. Tajribali pedagog maktab jamoat ishlarida faol ishtirok etish bilan birga, tuman va viloyat miqyosida o`tkaziladigan turli ko`rik-tanlovlarda ham faol ishtirok etib kelmoqda. O`qituvchimiz sinfdan va maktabdan tashqari tadbirlarni tashkillashtirishda ham turli yangiliklardan, o`rinli foydalanib kelmoqda. VPKQTMOI Til va adabiyoti ta’limi kafedrasining rejasiga binoan 2012-2013 o’quv yili davomida Z.Atajanovaning darslari Shovot tuman metodika kabinetining uslubchisi bilan hamkorlikda kuzatildi.O’rganish natijasida, o’qituvchining darslari zamon bilan hamnafas ekanligi aniqlanib, 2014 -yilda ommalashtirish rejalashtirildi. Biz, Z.Atajanovaning kelajakdagi ish faoliyatiga, sharafli va mashaqqatli vazifasini astoydil bajarishiga katta muvaffaqiyatlar tilaymiz. Quyida novator pedagogning tajribalaridan ayrim namunalarni keltirmoqchimiz. Sabirova Nasiba VPKQTMOI Til va adabiyot ta’limi kafedrasi katta o’qituvchisi. Rajabova Oyshajon Shovot tuman xalq ta’limi bo’limi metodisti.
Xalq og‘zaki ijodi badiiy adabiyotning eng qadimgi shaklidir. Negaki, odamlar badiiy asarlarni dastlab og‘zaki shaklda yaratishgan va ular og‘izdan og‘izga ko‘chib yurgan. Bu asarlar qattiq ta’sir kuchiga ega bo‘lganliklari uchun ham xalqning badiiy xotirasi tufayli davrlar osha avlodlarga yetib kelgan. Kim tomonidan yaratilgani noma’lum bo‘lgani uchun ham bunday asarlarga xalq og‘zaki ijodi namunalari deyiladi. Bu asarlar davr o‘tishi bilan boyitilib, tilning taraqqiyot davrlariga moslashib boravergan. Xalq og‘zaki ijodi yozma adabiyot uchun asos vazifasini o‘taydi. Shuning uchun ham folklorni chuqur o‘rganmasdan turib, yozma adabiyot namunalarini to‘liq anglash mushkil. Xalq og‘zaki ijodi tom ma’noda 5-sinfdan boshlab o‘rgatila boshlanadi. Maqollar, topishmoqlar, tez aytishlar, ertaklar bu bosqichda samara beradigan janrlardandir. 6-sinfda esa xalq qo‘shiqlariga katta e’tirbor berilgan. 7-sinfda “Ravshan”, 8-sinfda “Kuntug‘mish”, 9-sinfda “Alpomish” dostonlarining o‘qitilishi maktab o‘quvchilarining xalq ma’naviy mulkidan bahramand qiladi, ularni chinakam vatanparvarlik ruhida tarbiyalaydi. Bu matnlarni o‘quvchilarga to‘liq yetkazib berishda interfaol usullardan o`rinli foydalani, fanlararo bog`lanish muhim ahamiyat kasb etadi.Bu esa o`z o`rni o‘quvchilarni topqirlikka o‘rgatsa, ikkinchidan, ularni mavzu yuzasidan bahs-munozara olib borishlarida asqotadi.
(quyida o`quvchilarga beriladigan savollar taqdim etiladi) -Qanday bo`limni o`rganayapmiz?-Sifat deb nimaga aytiladi? -Ma`no jihatidan necha turga bo`linadi?-Tuzilishiga ko`ra sifatlar necha turli bo`ladi?-Sodda sifatlarga misollar keltiring. -Qo`shma sifatlar qanday hosil bo`ladi?-Juft sifatlar haqida ma`lumot bering.-Takroriy sifat deb nimaga aytiladi? -Asliy sifatlarga qanday sifatlarni misol keltirish mumkin?-Nisbiy sifatlarga namunalar ayting?- -roq qo`shimchasini qaysi sifatlar qabul qiladi?
*2*(Bunda qog`ozlarga yozilgan”aqlli bola”,”shirin ovqat”, ”mazali qovun”; ”aqlliroq bola”, ”shirinroq ovqat”, ”mazaliroq qovun”; ” juda aqlli bola”, ”eng shirin ovqat”, ”g`oyat mazali qovun”; ”biroz aqlli bola”,”picha shirin ovqat”,”sal mazali qovun”; so`zlar plakatda berilgan bo`limlarga mazmuniga qarab joylashtiriladi)
(Shu tariqa darslikdagi 1-toshiriq sharti kengaytirilgan tartibda bajariladi,qoida mazmuni mustahkamlanadi.) Mustahkamlash: 355-mashq.Sifatlarni toping. Ularni asliy va nisbiy sifatlarga ajrating.Darajalarini aniqlang.(og`zaki) 1.Xalqimiz qadimdan shu zaminga kuchli mehr, yuksak madanyiat ila munosabatda bo`lganlar.2.Kampirning bu so`zlarida cheksiz mehr, allaqanday nozik ichki bir dard bor edi.3.Elchi o`rnidan turib, yuzlari cho`zinchoq,ko`zlari katta,novchadan kelgan Siparganizga ta`zim qildi.4.Kelinga ko`zimiz tushadi:yumaloq,qip-qizil loladay yuzli, ko`zlari uchqunli, yaxshigina, go`zalgina qiz.5.Sadafbibi qoramag`izdan kelgan,yuzlari yumaloq,qosh-ko`zlari qop-qora. (Asliy sifatlar: kuchli,yuksak, nozik,cho`zinchoq, katta,novcha, qizil,uchqunli, yaxshi,go`zal,qoramag`iz,qora;Nisbiy sifatlar:cheksiz, ichki,loladay;)
Beruniy uchlari jingalak,qalin moshguruch soqolini tutamlaganicha o`yga toldi.Tokchadagi shamlar shu`lasida uning bir-biriga tutashgan o`siq qoshlari,cho`zinchoq, qoramtir yuzi,chambarak qalpoqchasi tagidan bo`rtib chiqqan do`ng peshonasi,uzun qiyg`ir burni-butun qiyofasi qandaydir juda shiddatli ko`rinar ,zotan ,dong`i ketgan allomalardan ko`ra suronli janglarda toblangan lashkarboshiga o`xshab ketardi. *3*(jingalak,qalin, o`siq, cho`zinchoq, do`ng,uzun, shiddatli, suronli-sodda,asliy, oddiy darajadagi sifatlar; qoramtir-sodda,asliy,ozaytirma darajadagi sifat;)Ushbu mashq bajarilganda hazrat Beruniyning portretidan foydalaniladi va shu o`rinda Beruniy haqidagi bir she`r o`quvchilardan biri tomonidan ifodali yod aytiladi. “Beruniy bobomlar.” Ajdodlar merosin o`rganib dildan, Izlab tarix so`zlarin har din-u eldan , Teran nigoh bilan boqib moziyga Nomini ulug`laylik biz chin ko`ngildan. Abu Rayhon Beruniy- qomusiy olim, Egallab fan cho`qqisin galma –gal ,bir-bir, Mehnat qilgan, izlangan bo`lib betinim, Shunda ham tuganmas bu olamda sir. 357-mashq. Iqtidorli o`quvchilar uchun. Sifatlarni aniqlab,ularga –roq qo`shimchasini ,juda, eng, g`oyatda so`zlarini qo`shing,ularning gap ma`nosiga qanday ta`sir etayotganini aniqlang. Bobur temuriylar sulolasining so`nggi yirik vakili edi.U tadbirkor va jasur lashkarboshi,dono va adolatli hokim,fozil va o`qimishli inson,ajoyib lirik shoir,ilmning turli sohalaridan yaxshigina xabardor bo`lgan yetuk olim edi.Uning “Boburnoma ”asari haligacha Sharqdagi voqeot janrining beqiyos namunasi bo`lib kelmoqda. (Yirikroq, tadbirkorroq, jasurroq, donoroq, adolatliroq, fozilroq, o`qimishliroq, ajoyibroq, yaxshiroq, yetukroq, beqiyosroq; Juda yirik,juda tadbirkor, juda jasur, juda dono, juda adolatli, juda fozil , juda o`qimishli, juda ajoyib, juda yaxshi, juda yetuk, juda beqiyos; Eng yirik, eng tadbirkor, eng jasur, eng dono, eng adolatli, eng fozil, eng o`qimishli, eng ajoyib, eng yaxshi, eng yetuk, eng beqiyos;) Ushbu mashq bajarilganda hazrat Boburning rangli tasvirdagi rasmidan foydalaniladi, bir o`quvchi tomonidan Bobur hazratlariga bag`ishlangan she`r aytiladi. “Bobur-dilbar shaxs.” Andijonda tug`ilib voyaga yetgan, Adolatsizliklardan Hind sari ketgan, Sog`inch nolalari Vataniga yetgan Bobur nodir shaxsdir,Bobur- dilbar shaxs. *4*O`zi yurt o`g`loni,qabri yot elda, She`rlari yashaydi har bir ko`ngilda, Ehtiromdan qasr qurganmiz dilda, Bobur nodir shaxsdir,Bobur- dilbar shaxs.
Fan: Adabiyot Mavzu: Abdulla Qodiriyning “Mehrobdan chayon”romani. Darsning maqsadlari: Ta’limiy: O’quvchilarni “Mehrobdan chayon “romaning mazmuni bilan tanishtirish.Asarning bosh g’oyasini o’quvchilar ongiga singdirishga ko`maklashish. Tarbiyaviy: Asar tahlili asosida Vatanparvarlikni, estetik qarashlar va sog’lom e’tiqod tushunchasini anglashga yordam berish. Rivojlantiruvchi: Guruhlarda ishlash va taqdimotlar tayyorlash asosida mustaqil fikrlashni, olgan ma’lumotlaridan xulosalar chiqara olish ko`nikmasini shakllantirish. Dars turi: yangi bilimlarni o’zlashtirish darsi, musobaqa dars. Dars usuli: Hamkorlikda o’rgatish, kichik guruhlarda ishlash, musobaqa darsi. Darsning jihozlari: O’qitish vositalari:
Texnik vositalar:slaydlar, “Zulmatni tark etib “filmidan lavha Texnik qurilmalar: Kompyuter, proyektor, fleshka. Darsning texnologik xaritasi
Darsning borishi:Tashkiliy qism: O’quvchilar yo’qlama qilinib ,o’quv qurollari tekshiriladi, 2.O’tilganlarni takrorlash. “Ha, yo’q” o’yini. 1.A.Qodiriy 1894- yilda tug’ilganmi? 2. U o’limdan qo’rqqanmi? 3. Uning ota- onasi boy edimi ? 4. U ustachilik qilganmi? 5. U bog’bonlik qilganmi? 6. Unga qoyilgan ayb ,ya’ni “sho’ro rahbarlarini obro’sizlantirdi” degan gap to’g’rimi? 7. A.Qodiriy roman yozganmi? 8.A.Qodiriy uzoq umr ko’ganmi? 3. Yangi mavzu bayoni. Qodiriyning katta o’g’li Habibulla Qodiriy shifokor, yozuvchi bo’lib yetishdi.U “Otam haqida “, “Qodiriyning so’nggi kunlari kabi asarlar muallifi sifatida tanilgan. “Yozmoqqa niyatlanganim yangi zamon romanchiligi bilan tanishish yo’lida kichkina bir tajriba, yana to’g’risi , bir havasdur” A.Qodiriy “O’tkan kunlar”“Mehrobdan chayon” romani 1928-yil yozib tugatilgan. Asarda ikki yosh- Anvar va Ra’noning muhabbati yolidagi xilma-xil mojarolar qalamga olinadi.“Qo’rqinch bir jasorat” bo’limida Anvarning do’sti Sultonalini qutqarish uchun Xudoyorxon huzuriga kelishi tasvirlangan. “…Shunda o’rda arbobi bukun peshindan biroz ilgariroq mujassam bir vijdon, tog’yurak bir yigit,va o’lim sari kulib kelguchi bir arslonni o’z tarixida birinchi marotaba ko’rdi va tong ajabda qoldi. Bu ulug’ jasorat bir necha daqiqalargacha zulm itlarini sukutga soldi, ularni ishdan to’xtatdi.” Asar qahramonlari: Anvar, Ra’no, Solih mahdum, Nigor oyim, Sultonali, Abdurahmon domla, Xudoyorxon, Safar bo’zchi va boshqalar. 4. Mustahkamlash.“Xabarchi”
1.Turkiston feodallarining keyingi vakili bo’lgan Xudoyorxonning o’z xohishi yo’lida dehqon ommasi, va mayda hunarmand- kosib sinfini qurbon qilishi , mamlakat xotin-qizlarini istagancha tasarruf etishi, bunga qarshi keluvchilarga rahmsiz jazo berishi-romanning bosh mavzuidir.Bu yo’lda Xudoyorxonga birinchi yordamchilar –ulamolar, ularning axloqi , madrasa va oila hayoti, ularda insoniy hisdan asar ham qolmaganigi asarda haqqoniy tasvirlangan. 2.Xudoyorxon va uning ulamolaridan tashqari kambag’allarning axloqi , o’zini tutishi, oilasi, turmushi va bir-biriga samimiy munosabati tasvirlangan. Asarda Xudoyorxon va kambag’allarning bir-biriga qarshi chiqishi haqqoniy aks ettirilgan. 3.Asarda yana xon xarami xotinlari, qirq qizlar, tarixiy va etnografik lavhalar, o’zbek hayoti, qiziqchiligi, tanqidchiligi, o’zbek xotin-qizlari orasidagi iste’dod, askiyachilik va boshqa ko’p jihatlar qamrab olingan. Har bir guruh ishtirokchilari bu matnlarni o’qib 2tadan savol shakllantiradilar, keyin guruhdan Xabarchi saylanib ,bu Xabarchi o’z ma’lumotini qolgan 2 guruhga so’zlab tushuntirib beradi. Keyin savol-javob o’tkazilib, guruhlar va o’quvchilar rag’batlantiriladi. “Mehrobdan chayon “filmidan lavha hamoyish qilinadi.Doskada B.B.B. chizmasi chizilib , 1- va 2- ustunlari to’ldiriladiDarslik bilan ishlash: Parcha o’qiladi Kambag‘al bo‘yoqchi oilasida oltinchi farzand bo‘lib tug‘ilgan Anvar bolaligidan og‘ir turmush girdobiga tushadi. Uch yoshida otasidan, yetti yoshida onasidan ajraladi. Opasi Nodiraning qo‘lida qolgan bola jonkuyar ayolning urinishlari bilan Solih maxdum maktabida tahsil ko‘ra boshlaydi. O‘n ikki yoshga yetganda, Nodiraning xonadonida yashash ham og‘irlashib, u maxdumga farzandlikka beriladi. Maktabdosh do‘sti Nasim tufayli uning saroyda amaldor bo‘lib ishlaydigan otasi bilan yaqinlashadi va bu odam Anvarni saroyga mirza sifatida ishga oladi. Tug‘ma qobiliyati va teran aqli tufayli Anvar mirzaboshilik martabasiga erishadi. Anvar domlasi Solih maxdumning qizi go‘zal va oqila Ra’noni sevadi.Madrasada o‘qimagan kambag‘al Anvarning mirzaboshi darajasiga erishganini ko‘ra olmagan kishilar Ra’noning ta’rifini Xudoyorxonga yetkazadilar va xon qizni so‘ratib, maxdumga odam qo‘yadi. Anvar va Ra’no taqdirning zo‘rligi-ga toqat qilib o‘tirishni xohlashmaydi va xon odamlaridan qochib, yashirinishadi. Xon Anvarning yashirinishida uning yaqin hamfikri Sultonalini aybdor sanab, o‘limga hukm qiladi. Roman voqealari rivojida Anvarning akasi Qobil, uning buxorolik do‘stlari hamda Safar bo‘zchi kabilar faol ishtirok etishadi. Guruhlarga topshiriq: O’g’il bolalar Anvar rolida , qizlar Ra’no rolida voqea keyin qanday bo’lganligini taxmin qilishadi.5.Oquvchilarni baholash B.B.B. sxemasining 3- ustuni to’ldiriladi va oquvchilar qo’lidagi rag’batlar hisoblanib , baho qo’yiladi. 6. Uyga vazifa “Darsdan olgan taassurotim” mavzusida insho yozish. .O‘ZBEK TILIDA SO‘Z-GAPLAR
Dars o‘qituvchi tomonidan berilgan quyidagi savollardan boshlanadi: 1. Taklif so‘z-gaplar kimlarga qaratilgan bo‘ladi?
O‘quvchilar taklif so‘z-gaplar tinglovchiga qaratilishini, ular gapning boshida, o‘rtasida va oxirida kelib, vergul bilan ajratilishini aytadilar. Misollar keltiradilar, so‘ngra adabiyot darsligidan qidirib topilgan so‘z-gapli gaplarni o‘qiydilar: 1. Vo-o-o! Qanday qurganlar? («Gumbazdagi nur») 2. O, ona Turkiston, kuylayman yonib. («Ona Turkiston» she’ridan) 3. Xo‘p, lafzimdan qaytmayman. («Dahshat» hikoyasidan) 4. Yo‘q, biz shu erning odami. («O‘zbeklar» hikoyasidan) O‘qituvchi: Keling, darsimizni qiziqarli bo‘lishi uchun ikki guruhga bo‘linamiz. Guruh sardorlari har bir o‘quvchining to‘g‘ri javobi uchun rag‘bat kartochkalarini yig‘ib, guruhning umumiy balini jamlaydi. Birinchi shart yuzasidan guruhlarga quyidagi savollar berildi:
bilan bog‘lanadimi?
Navbatdagi sinovda so‘z-gaplar yozilgan kartochkalarni guruhlab, konvertlarga joylash kerak. Kartochkalarga quyidagi so‘zlar yozilgan: aftidan, shubhasiz, shekilli, to‘g‘risi, mabodo, voy, obbo, hay-hay, po‘sht-po‘sht, iya, hoy, hey, ey, ha, mayli, xo‘sh, xo‘p, mutlaqo, aslo, sira, mang, qani, marhamat. Bu topshiriqni har bir guruhdan ikkitadan o‘quvchi bajaradi. Uchinchi shart quyidagicha bo‘lib, kodoskop orqali berilgan gaplarning qoliplari aks etadi. Guruhlar ushbu qoliplarga o‘rni bilan gap tuzishlari talab etiladi. 1. ...., chamasi, ------- ===. 2. Aytishlaricha, \\\\\ ------- ===. 3. .... mayli, - - - - - ====. 4. Labbay, - ==== ------ ...... To‘rtinchi shartda magnit lentasidan har bir guruh uchun ikkitadan topishmoq o‘qib eshittiriladi: 1. Bildirar his-hayajon, Eh, oh, voy jonga darmon. Qanday so‘z ekan «rahmat»? Kim topsa unga rahmat! (undov so‘zlar) 2. Shildir–shildir suv oqar Suv tagidan hum oqar. G‘uv-g‘uv, tak-tuk, qiy-chuvlar Toping-chi, qanday so‘zlar? (taqlid so‘zlar) 3. Takror kelgan undov so‘z, Ham juft kelgan undov so‘z Qanday yozilar ular? Toping, xato aytmanglar. (chiziqcha bilan)
Yo kelar oxirida, Bir narsa yo‘ldosh unga Turishar old so‘ngida. (vergul) Endigi shartimiz «to‘g‘ri-noto‘g‘ri» o‘yini bo‘lib, unda guruhlar aytilayotgan har bir sharhga diqqatli bo‘lishlari kerak.
O‘qituvchi: Bolalar, so‘z-gaplar, asosan, suhbat matnida uchraydi, suhbat esa ko‘proq og‘zaki nutqqa xos. Shunday ekan, o‘zingizni gulzorda tassavvur qilib, o‘zaro gullar payrovini yaratishga harakat qiling. Bu matnda so‘z-gaplar ham qatnashsin.
hamma sevadi, chunki olam turfa rang gullarga burkanadi.
lekin miya qurg‘ur sal charchaydi-da, odamni uyqu bosaveradi.
rangingiz nargiz gulidek sarg‘ayib ketibdi.
yorib chiqqan boychechakdek bir ko‘rinib, bir ko‘rinmaysiz.
borsam gul yuzli qizlarimiz «qani-qani» deb kutib olishadi.
bo‘lsa loladek qizarib qolmang.
«5» olib, doskaga chiqqaningizda dilingiz gulsafsardek siyoh bo‘lib qolmasin.
mayli, do‘st achitib gapirar, dushman kuldirib.
namozshomguldek yopilib olasiz. Odam do‘stdan ham xafa bo‘ladimi?
buzilmasin sira. Navbatdagi topshiriq test sinovi bo‘ladi.
A) Ha, yo‘q, sari, oh B) Chamasi, rostdan, ham, to‘g‘risi C) Xullas, bay-bay, tabiiy D) Marhamat 2. Xo‘sh, xo‘p so‘zlari so‘z-gaplarning qaysi turiga kiradi? A) Undov so‘z-gaplarga B) Inkor so‘z-gaplarga C) Modal so‘z-gaplarga D) Tasdiq so‘z-gaplarga 3. So‘z–gaplar ma’no va vazifasiga ko‘ra necha guruhga bo‘linadi? A) 4 guruhga B) 2 guruhga C) 5 guruhga D) 3 guruhga 4. So‘z–gaplar sodda gaplar tarkibida kelganda boshqa bo‘laklar bilan...... A) bog‘lanadi B) bog‘lanmaydi C) Ba’zan bog‘lanadi, ba’zan bog‘lanmaydi D) to‘g‘ri javob yo‘q. Javoblar kaliti: 1. V 2.D 3. A 4.V . Ushbu shartimiz topqirlikka asoslanadi. Ya’ni jadvallardagi so‘z-gaplarning so‘nggi bo‘g‘inlarini topsangiz, mustaqil so‘zlar-ning dastlabki bo‘g‘inlari kelib chiqadi: Guruhlar berilgan shartlarni o‘zaro bellashib, uyushgan holda bajarishdi. Musobaqa so‘ngida guruhlar yiqqan rag‘bat kartochkalari yordamida o‘z bilimlarini baholashdi. Eng faol o‘quvchini aniqlashda o‘quvchilarning fikri inobatga olindi. Uyga vazifa: badiiy asarlardan, gazeta sahifalaridan so‘z-gaplarni topib yozish, ularga og‘zaki izoh berish. Modal so‘z-gaplar, undov so‘zlar, tasdiq so‘zlardan qatnashtirib o‘nta gap tuzish.
(umumlashtiruvhci dars) Maqsad: Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va ijodiy faoliyatini o`rganish bo`yicha olgan bilimlarini mustahkamlash, ham lashkarboshi, ham shoir, nosir, ham ibratli, mehribon padar sifatidagi faoliyatini ochib berish. O`quvchilarda buyuk bobomiz yashab o`tgan hayot va ijod maktabi bilan iftixor hissini tuydirish, vatanparvarlik, mardlik, dovyuraklik xislatlarini singdirish, ma`naviy kamol toptirish, mustaqil, erkin, ijodiy fikrlashga o`rgatish. Metod: global, interfaol, guruhlarda ishlash, klaster, sahnalashtirilgan dars. Jihoz: Zahiriddin Muhammad Bobur rasmi, asarlari, ilmiy kitoblar, gazeta jurnallar, “Boburiylar shajarasi” haqida plakat, “O`zbekiston xaritasi”, magnitofon, rag`bat kartochkalari, slaydlar. Shior: Vatan, to tanda jonim bor, seningdurman, seningdurman. Tanim xok, o`lsa ham takror, seningdurman, seningdurman Darsning borishi: Dars “Yaxshilig`” musiqa sadosi ostida boshlanadi. “Xursandman” mashqiSo`ng guruhlarga navbat beriladi. Guruhlar taqdimoti boshlanadi.
“Sheryurak” – guruhimiz nomi “Sheryurak”Boburday shoir kerak! Maqsadimiz – Bobur yashab o`tgan hayot chiziqlarini va harbiy yurishlarini yoritib berish. Diqqat qiling!.. Tarix zarvaraqlarida oltin harflar bilan bitilgan shunday sahifalar bor! 1483-yil – o`z “Xamsa”lari bilan olamni egallagan forsiy shoirlarni yengib, turkiy alfozda o`zbekning nomini yuksakka olib chiqqan ulug` Navoiyning “Xamsa”si dunyoga kela boshladi. Va xuddi ana shu yili Tangri Taalo biz o`zbek xalqiga yana bir inoyat qildi – o`z salohiyati, iste`dodi, harbiy mahorati, zakovati bilan olamni lol qoldirgan shoir va davlat arbobi, mohir sarkarda va olim, tarjimon, Zahiriddin Muhammad Bobur Farg`onaning Andijon shahrida temuriylar xonadonida dunyoga keldi. Viloyat hokimi Umarshayx Mirzo – Amir Temurga evara – 4-avlod, onasi Qutlug` Nigorxonimning otasi Yunusxon esa 12 avlod bilan Chingizxonga tutashardi. Ko`rinadiki, Bobur insoniyat tarixidagi 2 buyuk sulola tutashgan nuqtada dunyoga kelgan. Unga Bobur – arabcha “Sheryurak” deb nom qo`yishdi. Bu nom butunlay suvrati va siyratiga singib ketgan edi.
Bobur bek atka - Mazidbek (Shayx) va Bobo Alibek, onasining yordami bilan 1-g`alabasi – Samarqandni qo`lga kiritdi.
2 yil sargardonlik – temuriylarning birlashmasligi. Lirik chekinish “Yod etmas kishini mehnatda kishi” 2) “Topmadim” g`azali o`quvchilar tomonidan o`qiladi
Andijon ta`rifi keltiriladi. Sheryurak 1504-yil - Afg`oniston, Pokiston, Bangladeshni qo`lga kiritishi 1507-yil – Hindistonga qiziqa boshlashi 1525-yildan Hindistonga yurish boshlashi 1526-yil Panipatda Ibrohim Lo`diy qo`shiniga qarshi olib borgan jangi va g`alabasi, 1530-yilgacha Hindistonda olib borgan madaniy-ma`rifiy va obodonchilik ishlari haqida so`z yuritiladi.
“Javohir” - guruhimiz Javohir, Bobur she`riyatda mohir.
Boburning “Harb ishi”, “Musiqa ilmi” asarlari hanuz topilgan emas.
Jonimdin o`zga yori vafodor topmadim, Ko`nguldin o`zga mahrami asror topmadim… Matla`si bilan boshlangan g`azalni yozadi.
Yod etmas emish kishini g`urbatda kishi Shod etmas emish ko`ngulni mehnatda kishi, Ko`nglum bu g`ariblikda shod o`lmadi oh G`urbatda sevinmas emish, albatta kishi. “Qaddi bila ikki zulfu og`zi, Jonimga balo bo`lubdur, Olloh!” Ushbu baytda Bobur ijodiy mo`jizasiga tasanno o`qiydi, kishi. Yozuv sirlaridan voqif etamiz: qadi, 2 zulfi va og`zidan “Olloh” so`zini istixroj usulida yasagan.
З – qad, бб- 2 zulf, o`giz – “he” – А ga o`xshaydi – Зббе Xulosa Demak, Bobur biz bilgan buyuk Temuriyzodagina emas, mislsiz nozik didli shoirimiz hamdir! “Jahongir” guruhiga navbat Guruhimiz Jahongir, Dunyoni zabt etgan Bobur”
Bu olam aro ajab sitamlar ko`rdim, Olam elidin turfa sitamlar ko`rdim, Har kim bu “Vaqoye”ni o`qub bilgaykim, Ne ranju, ne mehnatu, ne g`amlar ko`rdim.
Guruhning xulosa “Boburnoma”-ma’naviyatimiz sof bulog’idir. Shuning uchun o’rganamiz, havas qilamiz, hayratga tushamiz.
Bu guruh Boburning 18 ta farzandi bo`lgani, 11 tasi turli sabablar bilan vafot etgani haqida gapiradi. 4 ta o`g`li – Humoyun Mirzo, Kamron Mirzo, Askariy Mirzo, Hindol Mirzo. 3 ta qizi: Gulbadanbegim, Gulchehrabegim, Gulrangbegimlar haqida ma`lumot beradi. Xulosa: Bobur va uning avlodlari ibratga loyiqdir.
Konvertlarda Bobur ruboiylaridan kesmalar beriladi, uni tez va to`g`ri tiklashga e`tibor qaratiladi.
Guruhlarga 4 ta quticha savol beriladi. 1-savol: “Agar yuz ming bahor bo`lsa ham, u narsa ochilmaydi” degan edi, u nima? (G`uncha) 2-savol: Bobur u narsani ko`rganda “Vatanini ko`rganday yum-yum yig`lagan”. u narsa nima? (Qovun) 3-savol: Bobur “Vatandan ketdim, ammo unda mening nimam qoldi, degan? (Anda jonim qoldi) 4-savol. Bobur “Men qoldirgan 1 narsa xalqlar o`rtasidagi rishtani bog`laydi” degan edi. Bu narsa nima? (Boburnoma)
Uyga vazifa. Insho “Bobur – men sevgan shoir”  Muhammad Yusuf ijodi
Tadbir Muhammad Yusuf she’ri bilan aytiladigan “Hech kimga bermaymiz seni, O`zbekiston” qo`shig`ini ijro etish bilan boshlanadi. Ey menga ertaklar so’ylagan zamin Ergashib orqangdan qolmasman sening O’zgalar nazdida bogi Eraming Jiydang yaprog’iga olmasman sening Vatan qayda bo’lay,sen hamrohimsan, Bobolarim yotar sajdagohimsan Oftob kelin tushgan bog’laring ko’rkam Yalpiz yastangan dala-dashtlaring Osmonga tutashgan oq terak o’lkam Ko’nglimda o’zgacha sayr-u gashtlaring Vatan qadrim uyi, xonaqohimsan Bobolarim yotar sajdagohimsan Oltin beshik uzra allalar aytib, Hamisha bedorim –onaizorim Jilg’asi jarangi tongda uyg’otib, Yuragimga kirib kelgan bahorim, Vatan, kunga boqib to’ymayin kimsan, Oh, og’rinib boqar sajdagohimsan. Alqab meni kuzat ilhaq meni kut Ey bir parcha bulut, ey bir parcha yo’l Omon bo’l, sen borki dunyolar unut Seninghuzuringga eltar barcha yo’l Vatan,men kelsam ham kelgan yog’imsan, Ketsam ham asqotar qarorgohimsan Hayotning ziynati, bahri-bashoratlar, Muhammad ummatlari, ahli musulmonlar, Gul-yuz chehralar, mohi-tobonlar Sohibi davronlar –assalomu alaykum. Assalomu alaykum hurmatli uzoq –yaqindan tashrif buyurgan qadrli mehmonlar, yuzlaridan nur yo’g’ilgan, mehridaryo , qalbi qaynoq fan bog’ining bog’bonlari , tuproqdan xokisor himmati tog’lardan yuksak aziz murabbiylar,qalbiga so’z ishqi she’r ishqi tushgan she’riyat shaydolari Mana, bugun bizning o’tkazayotgan biz o’zbek osmonida o’zining o’lmas ajdodi bilan so’nmas yulduz bo’lib dunyoga kelgan O’zbekiston xalq shoiri Muhammad Yusuf tavalludining 60 yilligiga bag’ishlangan ,,Mehr qolur, muhabbat qolur” deb nomlangan adabiy kechamizga xush kelibsizlar. Shoir Muhammad Yusuf hayot haqida umr haqida fikr yuritar ekan , umrni bir y6o’lga o’xshatadi. U shunday yo’lki , u uzun hijron yo’li, u uzun azob yo’li , har sahar kulib chiqib ,yig’lab botar oftob yo’li, kim uchun gunoh-u , kim uchun savob yo’li deydi. Biz bugun shoirning umr yo’liga nazar tashlashga, imkon topar ekanmiz, shoir- murodi yaxshilik bo’lganlarga jonini ,qo’lida bor-u yo’g’ini berishga tayyor ekanini anglaymiz.”Ko’ngli pok shogirdimga bulbu;l zabonim beray”- deydi shoir.Bugun bu davrada shoirga o’zining chin muxlislik muhabbatlari bilan ko’ngli pok insonlar yig’ilganiga imonimiz komil. Bugunki adabiy kechamizni ochib berish uchun so’z navbati hurmat va ehtirom bilan maktab rahbari -------------------------------------------bersak. O’zbek xalqining sevimli farzandi, otashqalb shoir Muhammad Yusuf hayot bo’lganlarida shu bahor kunlarida ---- yosh bilan yuzlashar edilar.Shoirdan bizga yaxshi xotiralar, shoirning tafakkur mevasi bo’lmish she’riy to’plamlar qoldi. O’zbek adabiyoti shunday chamanzorki , uning bo’stonida bir-biriga o’xshamaydigan bir-birini takrorlamaydigan dilbar shoirlar avlodi qayta-qayta bo’y cho’zaveradi.Muhammad Yusuf ham o’zbek xalqining bulbul zabon shoiridir. Aytishlaricha chinakam shoirning qalbida allaqanday sohir qush doimo sayrab turarmish Biz shoir ni chin qalbdan sevuvchi muxlislari Muhammad Yusufning yuragida ham ana shu sohir qush oshiyon qurganiga astoydil ishonamiz.Keling shoirning hayot yo’liga bir nazar tashlasak. Shoirning hayoti va ijodi haqidagi ma’lumotlarni 9 –sinf o`quvchisi ---------------------------------------------------- eshitamiz. Muhammad Yusuf ijodi haqida gap ketganda, ko`pincha qo`shiqlarini tilga oladilar. U qo`shiq yozgan ham, o`zini qo`shiqchi shoir hisoblagan ham emas. Uning yozganlari nihoyatda dolzarb mavzuda, o`ta jiddiy, ammo xalq diliga juda yaqin va ravon tilda yozilgan. Shuning uchunmi hofizlar ularni qo`shiqqa solib yuboradilar. Bu qo`shiqlar qo`shiqchilikni ham baland pog`ona larga olib chiqdi. Qanchadan qancha hofizlarni elga tanitdi. Muhammad Yusuf qo`shiqlari bilan emas , avvalo, xalq dardini barilla aytgan, el-yurt muhabbatini hech kimga o`xshamagan misralarda ta’riflagan she’rlari bilan tanildi, shuhrat qozondi. Shoirning she’rlari bilan aytiladigan qo`shiqlar barchaning ko`nglidan joy olgan. Ko`ngil to`ridan joy olgan qo`shiqlaridan biri “Mehr qolur, muhabbat qolur” deb nomlangan qo`shiqdir. 1- 8- sinf o`quvchisi -------------------------------------------------- tinglaymiz. O`tar qancha yillar to`zoni Yulduzlar ko`z yoshi samoni O`tar inson yazshi yomoni Mehr qolur, muhabbat qolur. Dasta-dasta qizg’aldoqni quchoqlab, Ko’klamoyga lola tergim keladi, Andijonmi, Toshkanni so’roqlab Muhammad Yusufni ko’rgim keladi. Soch uzun turkman qizlar ko`rdim Xonzoda-yu Jayron yuzlarni ko`rdim Zamondoshu, do`st-u yorlarni ko`rdim Muhammad Yusufni ko`rgim keladi So’rasam gar balki, topar lolajon, Hamma dildoshimning so’zlari yolg’on Uningdek shoirlar tug`ilar qachon Muhammad Yusufni ko`rgim keladi Mehrimning makoni yurakda inon Olov yo`limda olov misra qadrdon Qashqadaryo, Andijon o`zbek qadrdon Muhammad Yusufni ko`rgim keladi (Muhammad Yusuf qiyofasida bir o`quvchi chiqib “O`zbekiston” she’rini o`qiydi) Prezidentimiz Islom Karimovning 2014-yil yanvarda “Muhammad Yusuf tavalludining 60 yilligini Respublika miqyosida nishonlash to`g`risida” gi qarori biz adabiyot ahlini juda quvontirdi. Muhtaram yurtboshimizning mehrlari Muhammad Yusufga buyuk bobomiz Mirzo Ulug`bek haqidagi qo`shiqni eshitgan paytlaridayoq tushgan va “Xalq shoiri” unvonini mamnuniyat bilan adibga o`zlari shaxsan topshirgan edilar. Samarqandga borsam men agar Ulug`bekni ko`rib qaytaman. U qon yig`lab turar har safar: Men dardimni kimga aytaman?.. Bu she’r qo`shiqqa aylanib, ajdodlar qalbidagi og`riqni avlodlar diliga ko`chira oldi. Har gal Go`ri Amir maqbarasi haqida gap ketganda beixtiyor shu qo`shiq dilimizdan tilimizga ko`chadi. 9- sinf o`quvchisi -------------------------------------------- “Samarqand” qo`shig`ini tinglaymiz. Haqiqiy shoir qalbi o`chmas olov deydilar. U bir marta yonadi-da, avlodlar qalbiga payvand bo`lib mangu alangaga aylanadi. Muhammad Yusuf ana shunday qalbi olov shoir edi… Uning qalbida o`t olgan alanga ko`plarning qalbiga cho`g` tashladi, uchqun soldi, yana alanga oldirdi… Bu olovning taftidan ko`plarning ko`ngil ko`zlari charaqlab ochildi. Vatan haqida juda ko`p yozilgan, biroq yozmoq bilan yozmoqning farqi bor. Muhammad Yusuf bir she’rida “Yurtim, seni iddaolar qilmay sevaman” deb aytganlarida qanchalar haq edi. U o`z elini, xalqini, Vatanini chin farzandday sevdi, beg`araz sevdi, sidqidildan sevdi. Ko`nglimning gavhari shu aziz maskan Fidolar hamisha unga jon-u tan Otalar himmatin yodi mash’ali Onalar oq suti hurmati- Vatan O`ping, ko`zingizga suring tuprog`in Har so`zin muqaddas duodek seving Qadang yuraklarga millat bayrog`in Vatanni Najmiddin Kubrodek seving. Muhammad Yusuf baxtli, omadli shoir. Unga mustaqil yurtini, ozod xalqini ko`rish nasib etdi. Yurtining eng ulug`, bayramlarida uning qo`shiqlari baralla yangraydigan bo`ldi. O`zbekiston haqidagi she’rini yoshlar hatto o`z madhiyalariga aylantirib yubordilar. ( Yoshlar madhiyasi kuylanadi) Muhammad Yusufning qay biri she’rini qaysi bir bandini o’qimang , oddiylikdan tug’ilgan buyuk mahobatga ,mahobatli oddiylikka duch kelasiz…Vatanning suvratiga o’xshaydi uning she’rlari ko’ngil suvratiga mengzaydi uning she’rlari. Hozir sahnaga shunday she’rlardan tinglash uchun ona tili va adabiyot kursi tinglovchilarini taklif qilamiz. 1.”Bor bo’lsin”- 8 –sinf o`quvchisi 2. “Biz baxtli bo’lamiz” 7 –sinf o`quvchisi 3. “Bug’doypoyalar” 6 –sinf o`quvchisi 4. Qizg’aldoq” 9 –sinf o`quvchisi 5.”O’zbek” 6 –sinf o`quvchisi 6. “Qizlar qo’shig’i” 7 –sinf o`quvchisi 7. “Armon” 8 –sinf o`quvchisi 8. “ Sodda tilak” 7 –sinf o`quvchisi 9. “Lolaqizg’aldoq” 8 –sinf o`quvchisi 10. “Ayol” 6 –sinf o`quvchisi Download 204,5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish