|
Методлар ва ўрганилганлик даражаси:
Одатда ушбу ноёб санъат турининг тарихи,
ўзига хос хусусиятлари, йўналишлари ва услубларини фольклоршунослар, санъатшунослар,
адабиётчилар кўпроқ ўрганишган. Бироқ, ушбу санъат турининг этнографик жиҳа тлари халқ
XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI
–
8/2020
118
урф
-
одат ва анъаналари билан боғлиқ хусусиятларининг тарихий аспектлари кам тадқиқ
этилган. Масаланинг ана шу жиҳатини инобатга олган ҳолда ушбу мўъжаз тадқиқотда
Шеробод достончилик мактабининг тарихий илдизлари тадқиқ этилди. Бунда тарихнавислик
илмининг
тарихийлик, холислик, изчиллик, кетма
-
кетлик, хронологик
-
муаммовий, тарихий
-
генетик, синергетика каби тадқиқот усулларидан фойдаланилган ҳолда масалага
ёндошилади.
Бахшичилик санъатини илмий ўрганишда Ҳамид Олимжон, Қори Зариф, Музайяна
Алавия, Мансур Афзалов, Буюк Каримий, Зубайда Ҳусанова, Тўра Мирзаев, Шомирза
Турдимов, Баҳодир Саримсоқов, Маматқул Жўраев, Рўзи Мустафоқулов ва бошқа
тадқиқотчилар ўзларининг муносиб ҳиссаларини қўшишган.
Асосий қисм:
Фольклоршунос олимларнинг эътирофича юртимизда қадимдан
Бўлунғур, Норпай, Нурота, Қўрғон,
Шаҳрисабз, Қамай ва Шеробод достончилик мактаблари
бўлган
[2].
Мактаб номи одатда уч
-
тўрт бахши шоир фаолият кўрсатаётган жойга ҳам
берилавермайди. Истеъдодли юзлаб бахшилар жамланган ва анъанага айланган ҳамда
мураббийлик анъаналари давом этаётган қишлоқ ёки шаҳарга берилади. Шеробод
достончилик мактаби ана шундай улуғ масканлардан бири саналади. Шеробод достончилик
мактабининг географияси Сурхондарё ва Қашқадарё туманларининг бир неча туманларини,
қўшни Тожикистон ва Туркманистон Республикаларининг жанубий ҳудудларини
шунингдек, Шимолий Афғонистоннинг айрим ҳудудларини ўзида жамлайди
[3].
Шеробод достончилик мактабининг шаклланишида бешқутонлик Бобо шоирнинг ўзига
хос ўрни бор
[4].
Бобо шоир Х
I
Х асрнинг бошларида яшаб ўтган. Бобо шоирнинг шогирди
эса Қосим юзбоши саналади
[5]
. Қосим юзбоши
эса ўз навбатида шерободлик Шерназар
Бердиназар ўғли (Шерна бахши)ни Холмурод Қосим ўғлини ва Алим юзбошини
шоир қилиб
етиштирган.
Қосим юзбоши 20 ёшларидаёқ элга танилган бахши эди
[6].
Қосим юзбоши
Бухоро амирлигининг кўзга кўринган бахшиларини айтишувда қойил қолдирган. Қосим
бахшининг таълимини олган Шерна бахши достончилик мактабининг равнақини яна бир
карра юқори поғонага кўтарган сермаҳсул ижодкор саналади. Шерна бахши Шерободнинг
Озон қишлоғидан бўлиб, 7
-
8 ёшлигиданоқ
дўмбира чертиб достон айта бошлаган экан
[7].
Шерна бахши устози Қосим бахшининг изидан бориб, 17 ёшга етганда Шеробод бегининг
номдор бахшиси Ниёзали жебачи билан айтишади ва
бунда ғолиб чиқади. Шерна бахши ўз
даврида Ғузор, Бойсун, Шеробод, Денов ва Ҳисор бекликларининг бахшилари билан ҳам
беллашиб ғолиб сифатида бахшилар сардорига айланади. Фольклоршуносларнинг
тадқиқотларига қараганда Шерна бахши ўн тўрт нафар бахшига устозлик қилган. Булардан
Деҳқонободнинг Тўдачорвоқ қишлоғидан Муҳаммад Раҳим хўжа Муҳаммад Содиқ ўғли,
Шерободнинг Ғўрин қишлоғидан Жўра Эшмирза ўғли, Деҳқонободнинг Етимқудуқ
қишлоғидан Умир Сафар ўғли, Шерободдан Олтибой юзбоши, Саодат юзбоши, Чори
юзбоши, Азон қишлоғидан Мардонақул Авлияқул ўғли, Нормурод Шерна ўғли, Тўқли
Шерна ўғли, Гиламбоп қишлоғидан Аҳмад юзбоши, Калламозор қишлоғидан Шотўра
юзбоши Худойқул ўғиллари бевосита Шерна бахшининг таълимини олишган
[8].
Шерна
бахши сермаҳсул ижодкор бўлиб
,
унинг репертуарида элликдан зиёд достонлар мавжуд
бўлиб, ундан 20 дан ортиқ достон ёзиб олинган
[9].
Х
I
Х аср охири ХХ аср бошларида Шеробод достончилик мактабининг теварагида
Шерна бахшидан ташқари Умир бахши, Холиёр бахши, Нурали Боймат ўғли, Қора бахши,
Мамарайим бахши, Бўрибой Аҳмад ўғли, Юсуф
Ўтаган ўғли ва Боймурод бахши каби ўнлаб
бахши шоирлар жамланган эди
.
Шеробод достончилик мактабининг етук вакилларидан яна
бири Шотўра юзбоши Бойқул ўғли саналади (1887
-1947).
Шотўра юзбоши Шерободнинг
Калламозор қишлоғидан бўлиб, бахшичиликнинг илк сирларини отаси Бойқул бахшидан
ўрганган. Бойқул бахши ҳам ўз даврида
ном чиқарган бахши бўлиб, Бухоро амири Музаффар
ҳузурида достон куйлаб бахшичилик васиқасини олган экан.
Шотўра бахши ҳам отасининг изидан бориб эл
-
улус орасида тез танилиб юзбоши
маснадига эга бўлади. Шотўра бахши “Алпомиш” ва “Гўрўғли”
-
туркумига оид қирққа яқин
достонларни зўр маҳорат билан куйлаган. Бундан
ташқари "Ёдгор“
,
“Шодмонбек”,
“Савдогар” номли достонлар ҳам айнан Шотўра юзбоши репертуарига хос бўлиб
,
бошқа
бахши шоирлар ижодида
учрамайди. Шеробод достончилик мактабининг
яна бир етук
вакили Умир Сафар ўғлидир (1894
-1966).
Умир бахши Деҳқонободнинг Торқопчиғон
Do'stlaringiz bilan baham: |
