Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

 

---

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI 
–
8/2020 
242
Кириш
 
Қорақалпоғистон
Республикасида
баҳорнинг
кеч
келиши
ва
салқин
бўлиши
, 
гидрогеологик
шароитининг
бошқа
регионлардан
ўзгачалиги
, 
иқлимнинг
экстремаллиги
, 
тупроқ
унумдорлигининг
пастлиги
ва
шўрлиги
, 
экинлар
вегетацияси
вақтида
доимо
сув
бўлмаслиги
билан
бошқа
регионлардан
кескин
фарқланиб
туради
ва
бу
ерда
экинларни
мульчалаш
юқори самара беради
.
Мавзунинг
 
долзарблиги
 
Мульчалаш
вақтида
экинлар
қисқа
муддатли
совуқлардан
яхши
сақланади
, 
тупроқ
юзасида
баҳорги
кучли
ёмғирлар
таъсирида
бўладиган
қатқалоқлар
бўлмайди
, 
тупроқ
юзаси
тез
қизийди
, 
экинлар
экилган
қатор
мульча
сифатида
қўлланган
гўнг
таъсирида
озиқ
моддалар
билан
бойитилади
. 
Қорақалпоғистон
Республикасининг
тупроқ
чириндиси
кам
тупроқларида
мульча ёрдамида экилган ғўза
уруғлари жадал қизиб, тез
униб бошлайди. 
Мульча таъсирида баҳорги дўл ёмғирлар таъсирида пайдо
бўладиган
қатқалоқлар бўлмайди, 
ёш ниҳолларга зарур намлик яхши сақланади, тупроқдаги озуқа моддалар миқдори кўпаяди, 
тупроқнинг сув ўтказувчанглиги ва ўзида ушлаб тура олиш хусусияти
ортади. Натижада 
экинларнинг униб чиқиши тезлашиб
, 
қулай
муҳит таъсирида экинлардан яхши ҳосил
олинади. 
Масаланинг мазмуни, тажриба ўтказилган жой ва услубияти
 
Тажриба Қорақалпоғистон Республикасининг Чимбой туманида «Бахытлы» ҚФЙ га 
қарашли «Сейфил» массивида бажарилди.
Тажрибани бажариш учун дала усули қўлланилиб, 
тажриба участкаси
жойлашган ер ўтлоқи аллювиал тупроқли, сизот сувлари яқин (1.1
-
1,6 м)
. 
Тупроқ таркибидаги чиринди миқдори 0,68
-
1,11% бўлиб, тупроқ қатлами теранлаган сари 
озуқа моддалар миқдори камайиб бора беради. Тупроғи ўртача даражада шўрланган, 
шўрланиш типи хлоридли сульфатли. Тажриба битта ярусда жойлашган бўлиб, вариантлар 
шимолдан
жанубга йўналган
. 
Тажриба қуйиш олдидан далага суримдан сўнг тирма мала остига минерал ўғитларнинг 
тегишли нормалари берилди. Тажрибада ғўзанинг «С4727» навининг биринчи 
репродукцияси экилди. 
Тадқиқот ишини бажариш вақтида асосан Б.А.Доспеховнинг «Дала тажрибаси 
методикаси» ва Ўзбекистон олимлари томонидан қайта ишланган ЎзПИТИ методикаси 
бўйича илмий тадқиқот ишлари олиб борилди.
Ўсимликнинг ўсиб ривожланиши вақтидаги ўлчаш ва саноқ ишлари
 
ЎзПИТИ услубида 
ва тупроқ таҳлили ва бошқа тадқиқот ишлари тупроқшунослик ва агрокимё илмий тадқиқот 
институти услубида бажарилди.
Тажрибанинг натижаси
 
Мульча қўлланмаган
биринчи вариантда тажриба кайтариқлари бўйлаб 
22,0 
дан 2
3,8 
ц/га ғўза ҳосили олиниб,
тўрт қайтариқдан
олинган ўртача ғўза ҳосили ўртача
23,6 
ц/га 
бўлди. Ўғитдан ясалган мульчанинг 1 т/га нормаси билан ёпилган иккинчи вариантдан
тажриба қаторлари бўйлаб 2
6,2 
ц/га ғўза ҳосили олиниб, тўрт такрорлашдан олинган ўртача 
ғўза ҳосили
25,3 
ц
/
га бўлди.
Олинган кўшимча фойданинг микдори биринчи вариантга 
солиштирганда +1,7 ц/га га тенг бўлди.
Мульчанинг 1,5 т/га нормаси билан ёпилган учунчи 
вариантда тажриба кайтариқлари буйлаб 23,4 дан 26,6 ц/га ғўза ҳосили олиниб, тўрт 
такрорлашдан олинган ўртача ғўза ҳосили 25,6 ц/га бўлди. Олинган қўшимча ҳосилнинг 
миқдори биринчи вариантга солиштирганда +2,0 ц/га га тенг бўлди. Мульчанинг 2 т/га 
меъёри билан ёпилган тўртинчи вариантда тажриба қайтариқлари бўйлаб 25,3 
- 
27,6 ц/га ғўза 
ҳосили олиниб, тўрт қайтариқдан олинган ўртача ғўза ҳосили 26,2 ц/га бўлди. Олинган 
қўшимча ҳосил миқдори биринчи вариантга солиштирганда +2,6 ц/га га тенг бўлди.
Мульчанинг 2 т/га нормаси билан ёпилган бешинчи вариантда тажриба кайтариклари 
бўйлаб 25,0 дан 27,1 ц/га ғўза ҳосили олиниб, тўрт такрорлашдан олинган ўртача ғўза ҳосили 
26,0 т/га бўлди. Олинган қўшимча ҳосили миқдори биринчи вариантга солиштирганда +2,4
т/га га тенг бўлди.
Ярим чириган қорамол гўнгининг ғўзанинг экиш қатори усти мульча билан ёпилса, ҳар
турли меъёрларда
қўлланиб ўрганганда вариантлар бўйича олинган қўшимча ҳосил +1,7
дан 
+2,6 ц/га га тенг бўлди. Сабаби
, 
эрта экилган ерлар баҳорги қисқа муддатли совуқлардан 

---