Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

Key words
: cotton, trait, relationship, combination, distant hybrids, hybridization, microneur, 
correlation coefficient 
 
Кириш.
Маълумки, ғўза асосан енгил саноатнинг қимматли хом ашёси, яъни тола олиш 
учун экилади. Толанинг пахта хом ашёсидаги фоизи барча экин майдонидан олинадиган тола 
ҳосилдорлигини кўрсатишга асосий мезон ҳисобланади. Шунинг учун, янги навларнинг тола 
чиқимини ошириш, мамлакатимиздаги ғўза экиладиган майдонлар қисқариши ва пахта 
толаси ишлаб чиқариш ҳажмини аввалгидан камайтирмаслик режалари билан боғлиқ ўта 
зарур муаммолардандир. Ғўза навлари селекциясида тола чиқими муаммоси, ирсиятидаги 
тола чиқимининг юқорилиги
ва сифати ўртасидаги
қарама
-
қарши боғланиш борлиги бугунги 
кунга қадар етарли даражада ҳал этилгани йўқ. Лекин, илмий адабиётлардан маълумки, 
баъзи ҳолларда селекционерлар томонидан
белгиларнинг узвий боғлиқлигини бузишга 
эришилган бўлиб, юқори тола чиқимига эга бўлган навлар яратилган [2; 50
-55-
б.; 3; 13
-
б.].
Географик ва генетик жиҳатдан узоқ шаклларни дурагайлаш орқали олинган ҳар хил 
биотипга мансуб ўрта толали навлар иштирокида олинган дурагайларда тола узунлиги 
белгисининг ирсийланиши оналик навнинг генотипига боғлиқ
ва турлараро чатиштириш 
орқали тола узунлиги бўйича ингичка толали ғўза навларига хос рекомбинантларни ажратиб 
олиш мумкинлигини ва шунингдек, бошқа хўжалик белгилари бўйича ҳам оддий 
дурагайлашга нисбатан туричи
жўғрофий узоқ дурагайларнинг F
1
авлодидаёқ
кескин 
яхшилаш мумкинлиги аниқланган [1; 281
-282-
б.].
Тадқиқот мақсади
. Изланишларимизда генетик жиҳатдан узоқ шаклларни 
чатиштиришдан олинган F
1
-F
2
дурагайларида тола чиқими ва унинг сифатини белгиловчи 
айрим технологик кўрсаткичлар ўртасидаги боғлиқликлар қай тарзда бўлишини аниқлашга 
ҳаракат қилдик.