|
XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI
–
9/2020
134
қозоқ
халқи таомларининг Хоразм воҳаси туркманлари ва қорақалпоқлари ҳамда қозоқ
таомларига хос умумийлиги ва ўхшашлигини шу даврда ёритилган бир қатор асарларда
кўриш мумкин
[3].
Марказий Осиёда қадимдан ўзбек халқи билан ёнма
-
ён яшаб келган тожик
[4] ва қирғиз
[5] халқлари анъанавий таомлари ҳақидаги Ўрта Осиё ва Қозоғистон этнографиясига
бағишланган асарларда, рисола ва илмий мақолаларда ҳам ўрганилаётган муаммога оид
баъзи маълумотлар учрайди.
ХХ аср иккинчи ярми илмий адабиёти хусусида сўз юритадиган бўлсак, И.М.
Жабборовнинг тадқиқотлари диққатга сазовордир. Олим ўз асарларида ўзбeк xалқининг
миллий таoмлари, таoмларни тайёрлаш тexнoлoгияси билан бoғлиқ анжoмлар ва уларнинг
турлари ҳақида қисқа, аммo қимматли маълумoтлар бeради
[6].
Н.П. Лобачева эса, Ўрта Осиёнинг ўтроқ аҳолиси томонидан Наврўз байрамининг
кутиб олиниши ва унда пишириладиган таомлар ҳақида маълумот беради
[7]. Шу ўринда
айтиш керакки, С.А. Токаревнинг қадимги туркий халқларнинг эътиқодларига бағишланган
тадқиқоти ҳам диққатга сазовордир
[8].
Ўрганилаётган мавзуга доир қиёсий таҳлил учун айрим маълумотларни О.А.
Сухареванинг Бухоро тарихига бағишланган асаридан
[9], баъзи таомлар ва ошхона асбоб
-
анжомларининг этнографик нуқтаи
-
назардан таҳлилини Тошкент вилоятига бағишланган
асардан олиш мумкин
[10].
Таниқли олим К. Шониёзов ўзбек этнографиясига бағишланган асарларида ўзбек
қарлуқлари
таомлари ҳақида маълумот берган
[11]. Бундан ташқари,
ўзбек халқи миллий
таомларининг бир қатор жиҳатлари Н.Г. Борозна томонидан Боботоғ ва Кофирнихон
водийсидаги ўзбекларнинг моддий маданияти мисолида кўрсатиб ўтилган
[12].
Ўзбек пазандачилиги сирлари ёритилган К. Маҳмудов асарлари ўзбек таомларининг
тайёрланиш усуллари ва меҳмондўстлигига бағишланган. У “Ўзбек тансиқ таомлари”да
йилнинг тўрт фаслига қараб тайёрланадиган ва муайян ҳудудлардагина пишириладиган
маҳаллий таомлар, қачонлардир тўй ва байрамларнинг кўрки бўлган, ҳозирда эса унутилиб
кетган кўпгина таомларни қайта тиклаб, тайёрланиш усулларини баён этган
[13]. Г.М.
Маҳкамов ва бошқа ҳаммуалифлар бирга ёзган “Ўзбек нонлари” китоби ҳам ўзбек нонлари
учун қандай масаллиқлар ишлатилиши, хамир тайёрлаш ва нон ёпиш усулларини баён қилиб
берган
[14]
. Бироқ бу китобларда таомларни тайёрлаш усуллари оммабоп тарзда батафсил
ёритилсада, Хоразм воҳаси анъанавий таомлари ва улар билан боғлиқ бўлган урф
-
одат ва
маросимлар этнологик жиҳатдан илмий таҳлил этилмаган. Қолаверса, бу китоблар ўзбек
таомлари борасида, илмий адабиёт ҳисобланмасада, тадқиқ этилаётган ҳудуд таомлари
хусусида тўлиқ маълумот бермасада, муаммонинг у ёки бу томонини ёритишда маълум
маънода хизмат қилади.
Мавзуни қиёсий ўрганиш ва атрофлича ёритиш мақсадида жаҳондаги бошқа
халқларнинг таомлари ва урф
-
одатларига бағишланган тадқиқотлардан айрим ўринларда
фойдаланилди
[15]. Жумладан, этнограф олима Н.М. Листова ўз асарида таомлар билан
боғлиқ урф
-
одат ва маросимларни Европа халқлари мисолида ёритиб бера олган
[16].
Машҳур инглиз диншунос олими Ж. Фрезер хорижий мамлакатларда донга ва нонга бўлган
эътиқодни атрофлича таҳлил қилган. Унинг асаридан воҳага хос таомларни учратмасакда,
бошқа Европа халқларининг таомлари билан боғлиқ урф
-
одатларнинг ўхшашлик ва
умумийлик томонларини кўриш мумкин
[17]
. Шунингдек, ишни тайёрлаш жараёнида совет
даврида яратилган тарихий
-
этнографик йўналишдаги тўплам ва журналларда чоп этилган
мавзуга алоқадор мақолалардан ҳам фойдаланилди
[18].
Мазкур мавзуни ёритишда алоҳида йўналишдаги тадқиқотларга археолог
[19],
тилшунос
[20] ва фольклоршунос
[21] ларнинг ишларига ҳам мурожаат қилиндики, воҳа
ижтимоий ҳаётида таомлар билан боғлиқ анъана ва маросимларни атрофлича ўрганишда
ҳамда уларнинг келиб чиқиш сабабларини ёритишда хизмат қилди.
Мустақиллик даврида миллий қадрият
ва анъаналарни ўрганишга кенг йўл очилиб,
мавзуга оид қатор илмий асарлар яратилди ва яратилмоқда. Хусусан, И.М.
Жабборов ўзбек
халқининг миллий таомлари ва пазандачилигига маънавий маданиятнинг бир қисми
сифатида қараган бўлса
[22], Маҳмуд Саттор ўзбек халқининг меҳмондўстлиги, дастурхон
одоби ва шунга ўхшаган гўзал удумларига алоҳида тўхталиб ўтади
[23]. Марказий Осиё
халқлари, жумладан ўзбекларда чой ичиш билан боғлиқ удумлар В.В. Хохлачев асарида
келтирилади
[24].
Do'stlaringiz bilan baham: |
