|
XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI
–
9/2020
132
никоҳ тўйларида амал қиладиган инончлар ва улар билан боғлиқ маросимлари ва урф
-
одатларига алоҳида тўхталиб ўтамиз.
Хоразм воҳасининг никоҳ тўйларида кийим
-
кечаклар билан боғлиқ инонч ва турли хил
табулар мавжуд бўлиб, бугунги кунда ҳам уларнинг аксарият кўпчилигига амал қилинади.
Жумладан, никоҳ тўйи куни пешин пайти қиз хонадонида элга ош берилгандан кейин,
келинни махсус либос билан кийинтириш маросими бўлади. Тўй куни келинга
кийдириладиган махсус никоҳ кийимларини қудалар шу куни ўзлари билан олиб келишади.
Келин ўзининг хонасида дугоналари билан ўтиради. Келиннинг момоси ёки ёши каттароқ
амма
-
холаси келинга олдин никоҳ кўйлагини кийдиришади, кейин пешонабоғ ўрашади,
оёғига махсус оқ матодан пайтава ўрашиб, кейин маҳси кийдиришади. Бошига оқ рўмол
ташлаб, устидан кўшаганани ёпишади. Г.Снесаревнинг берган маълумотига кўра, келинни
кийинтиришни
бола
-
чақали обрў
-
эътиборли кекса аёлга топширишади. У келинни
кийинтириб бўлгандан кейин, ўзининг пешонасига танғиб қўйган рўмолини (уни Хоразмда
манглайча, чаккалик деб аташади) ечиб, келиннинг бошига ўрайди ва “Ўғлинг туғилган
пайтда менга рўмол ўрайсан”, деб тилак билдиради [1, 84]. Бугунги кунда манглайча ҳам
куёв тарафдан келтирилган сарполар таркибида бўлади ва келинга уни биринчи марта тўй
куни янги ўрашади. Келинга кийдириладиган либослар: кўйлак, рўмол ва пешонабоғнинг оқ
рангда бўлиши поклик, эзгу ниятга ишора бўлса, келинни кийинтирувчи аёлларнинг бир
турмушли, бола
-
чақали бўлиши кераклиги эса, келиннинг ҳам турмуши бахтли ва
серфарзанд бўлишини тилаб қилинадиган ҳатти
-
ҳаракатдир
.
Келин никоҳ тўйи куни ўзининг аржаси
(сандиғи)да пойабзалларини олиб бормайди.
Никоҳ маросими пайтида унга уйида кийдирилган маҳси билан куёвнинг хонадонига ташриф
буюради. Келиннинг никоҳ тўйи базмига киядиган оқ туфлиси ҳам келин минган машинада
эмас, балки бошқа машинада олиб борилади. Бунинг маъноси шуки, келиннинг шу уйга
қадами қутлуғ бўлсин, янаям аниқроғи ота уйи ва келинлик хонадони ўртасида кетиб
-
келиб
юрмасдан, тиниб
-
тинчиб кетсин, “ковуши қўлинда бўлмасин”, дея шу иримга амал қилинади
[
дала ёзувлари №1
].
Келин никоҳ тўйи маросими ўтгандан кейин барча пойафзалларини олиб
кетиши мумкин. Пойафзал билан боғлиқ иримлардан яна бирини “таха ташашма”
маросимидан кейин кузатишимиз мумкин. Куёв келиннинг ёнидан
чиққандан кейин,
келиннинг қариндошлари ва дугоналари
хонага киришади. Ўша пайт келин маҳсили оёғи
билан дугоналаридан бирини енгилгина тепади ёки оёғидан маҳсини чиқаргандан кейин,
маҳси билан дугонасининг орқасига бир уриб қўяди. Бунинг маъноси мендан кейин сенинг
ҳам тўйинг бўлсин деган маънони билдиради
[
дала ёзувлари №2
]
. Нима учун айнан маҳси
деган савол туғилиши мумкин. Чунки, маҳси никоҳ тўйи билан боғлиқ либослар таркибига
кирган ва уни келинлар ўзларининг никоҳ тўйи куни кийишган.
Туркий халқлар орасида қадимда белбоғ анъанавий миллий кийимнинг муҳим бир
қисмини ташкил этиши билан бирга белбоғ эгасининг жамиятда тутган мавқеини ҳам
англатиб турган. Кишининг белидаги белбоғига асосланиб унинг қанча давлат ва мол
-
дунё
эгаси эканлигини билиш мумкин бўлган. Хоразмда никоҳ куни белбоғ ечиш маросими
ўтказилади. Бу маросимда келиннинг янгаси куёвнинг белидаги белбоғини ечиши керак
бўлади. Куёвнинг белбоғи эса куёв жўралар томонидан бир неча тугунли қилиб маҳкам
боғланади ва қаттиқ тортиб турилади. Агар янга белбоғни еча олмаса, куёвжўраларнинг
шартини бажариши керак бўлади, яъни улар қанча ҳоҳлашса, шунча эгилиб, таъзим қилади
[
дала ёзувлари №3
].
Бу одат келин янгаларнинг сабрини ва камтарлигини синаш учун ҳам
амалга оширилади. Чунки, келинлар ҳам шу янганинг тарбиясини олган бўлади. Айрим
пайтларда келин янгалар қайсарроқ бўлса, таъзим қилмасдан куёвнинг белбоғини кесиб
олишади. Аммо кўпинча бунга рухсат берилмайди. Чунки, иримнинг моҳиятига кўра,
куёвнинг белбоғи бу –
келин
-
куёвларнинг ҳаёт йўли бўлиб, ундаги ҳар бир тугун ҳаётнинг
машаққатларини билдиради
.
Келиннинг янгаси унинг энг яқин кишиси сифатида, ҳаётдаги
қийинчиликларни енгишда унга ёрдамчи бўлиши керак. Белбоғнинг кесилиши ҳам ҳаётдаги
машаққатларни мулоҳаза ва босиқлик билан эмас, балки кескинлик билан ҳал қилинишини
билдиради.
Никоҳ тўйидан кейин Хоразмда “гуёв гўрар” маросими бўлиб ўтади. Ана шу маросим
пайтида куёвнинг оёғи остига кўрпача тўшалиб, устидан оқ пояндоз солинади. Куёв ўз
жўралари билан пояндоз устига чиқиб, келиннинг ота
-
онаси ва қариндошларига таъзим
қилади. Куёвнинг оёғи остидаги
пояндоз унинг уйланмаган дўстлари томонидан талаш қилиб
олинади. Бундан, “бизга ҳам шундай тўйлар насиб қилсин, яхши хонадонларга куёв
бўлайлик”, –
деган маънони англаб олиш мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |
