Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOM
А
SI 
–
12/2020 
30
кучайтиради. Кейинчалик нуралган тоғ жинсларида ёғин
-
сочин сувларининг ҳаракати ёрдамида тоғ 
қисмларида қайта тақсимланиб, ҳар
-
хил биологик ётқизиқларни ҳосил қилади. 
Чотқол ва Нурота ҳудудларида кўп йиллар давомида Чотқол ҳудуди ўлкаларида ёғин
-
сочин 
миқдори асосан куз, қиш ва баҳор фаслларига тўғри келиб, бунда ойлик ёғин
-
сочин миқдори 156
-350 
мм.га тенг.
Тупроқ қоплами узоқ муддат давомида ва бевосита табиий омилларнинг таъсири остида 
шаклланади. Биринчи навбатда дастлабки тупроқ ҳосил бўлиш учун улкан ва яхлит ҳолатда бўлган тоғ 
жинсларининг нураши натижасида ҳосил бўлган она жинс деб аталувчи мелкоземли маҳсулот бўлиши
лозим. Тупроқ –
она жинс, релъеф, иқлим, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси ҳамда вақт омиллари таъсирида 
вужудга келган табиий тарихий жинсдир. Бу жинснинг она жинсдан асосий фарқи унинг унумдорлик 
қобилиятига эга бўлиши ва ўзида гумус ҳамда ўсимликларни ўзлаштириши қулай шаклдаги озиқа 
элементларни сақлашидир. Тупроқда гумус ва бошқа озиқа элементларнинг тўпланишида ўсимлик 
қоплами ҳамда барча турдаги микро ва макроорганизмлар, яъни тупроқ ҳайвонот дунёси муҳим роль
ўйнайди. Қуйида биз тупроқ профили, унда гумуснинг пайдо бўлиши ва агрегатларнинг шаклланишида 
ўсимлик дунёсининг ролини Чотқол биосфера қўриқхонаси ва Нурота тоғининг тоғ тупроқлари 
мисолида кўрсатишга ҳаракат қиламиз. 
Ҳар
қандай флора ўзининг сифат хусусиятларига, майдонининг катта ва кичиклигига боғлиқ 
бўлмаган ҳолда ўсимлик турларининг маълум миқдори билан таркиб топади. Уларнинг миқдорини 
таққослаш флоранинг нисбий бойлиги тўғрисида тасаввур қилиш имконини беради [1]. 
Шунга биноан, миқдорий таққослаш йўли билан Чотқол ва Нурота қўриқхонаси флорасининг 
ўзаро фарқини аниқлашга ҳаракат қилинди. Тадқиқот ишлари Чотқол ва Нурота қўриқхонаси ҳудудида 
олиб борилди. Шунинг учун, солиштириш ишлари маъмурий мақоми жиҳатидан бир хил бўлган иккита 
қўриқхона флоралари ҳамда табиий элементар флора ҳисобланган Варзоб флораси Камелин бўйича 
олиб борилди. Биринчи флора Ғарбий Тянь
-
Шан тизмасида жойлашган Чотқол қўриқхонасининг 
Бошқизилсой бўлимидир. Бошқизилсой тизманинг жануби
-
ғарбий қисмида жойлашганлиги ҳамда 
Тянь
-
Шаннинг бошқа ҳудудларига нисбатан Помир
-
Олой тоғ тизмаси табиий флораларига яқинроқ 
эканлиги солиштириш объектининг танланишига асос бўлди [2]
.