Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

эл
-
улус
асло эшитмас зоринг, 
Ўтарсан суриб даврон гар бўлса Тангри ёринг. 
(“Ўлгунча сизни дерман”, 265
-
бет).
Эл деганда бир жойнинг одамлари тушунилади. Улус мўғулча давлат деган маънога эга. Дарвоқе 
бу сўзда бир қанча эллар кўзда тутилади. Шундай экан, эл бўлакни, улус бутунлик тушунчасини 
билдиради.
Тилшунос Ҳ.Шамсиддиновнинг ёзишича, жуфт сўзлар ҳам алоҳида бир сўзга функционал –
семантик синоним бўлади. Бунда жуфт сўз компонентлари англатган маъноларни умумлаштира 
оладиган сўзнинг бўлиши муҳим аҳамиятга эга [4]. Ушбу фикрга тўла қўшилиш мумкин. Чунки 
юқорида келтирилган мисоллар буни тўла исботлайди. Масалан, Ўйнаб –кулмоқ –шодиёналик; Иззат
-
ҳурмат
-
сийлов, эҳтиром кабилар. Ушбу ҳолат жуфт сўзларнинг бадииятдаги услубийлик хусусиятини 
яна бир бор исботлайди. 
Такрорий сўзлар 
 
Тилнинг луғавий имкониятлари шу қадар кенгки, сўзлар турли тарзда бирикиб, қўшимча олиб, 
муайян интонация ҳосил қилиб ранг
-
баранг товланишларга, маъно қирраларига эга бўлади. 
Шеърият бадииятида такрорий сўзларнинг экспрессив
-
эстетик руҳи янада бўртиб кўринади, 
мисраларда маъно юксалишига ҳисса қўшади. Айрим тадқиқотларда ушбу тоифа бирикмаларни 
синтактик параллелизм, изоморфизм каби номлар билан аташади. Айни пайтда ушбу бирикмалар 
таъсирида матн поэтик актуаллашади ва нутқ таъсирчанлигини бойитиш билан бирга маънони 
кучайтиришга ҳамда фикрнинг батафсил
-
атрофлича ифодаланишига, тасвир объекти билан боғлиқ 
маълумотлар фондининг кенгайиб боришига хизмат қилади, [5] дея таъкидлашади.
Бу ҳодисани Ҳ.Шамсиддинов диалектиканинг миқдор ўзгаришларининг сифат ўзгаришларига 
ўтиши қонуни билан изоҳлайди, яъни сўз такрорланиши, унинг миқдоран
оширилиши сўз маъносининг 
сифат
жиҳатдан кучайтирилишини таъкидлайди [6].
Ошиқ Эркин лирикаси бадииятида такрорий бирликларнинг роли ҳам сезиларли даражада 
намоён бўлади. Такрорий бирликлар теварак
-
атрофдаги турли ҳаракат ва ҳолатларнинг даража
-
миқдори, ўлчамларини кучайтиришга сафарбар
этилади. Уларнинг тасвир доираси ниҳоятда кенгдир. 
1. 
Шодиёналик, руҳий кўтаринкиликни ифодалайди: