Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

, Toshkent Irrigatsiya va Qishloq Xo'jaligini 
Mexanizatsiyalash Muhandislari Instituti, Toshkent 
 
Annotatsiya. 
Ushbu maqolada xalq og’zaki 
ijodining yorqin namunasi maqollarning tavsifi va nemis 
va o’zbek tillaridagi maqollarning qiyosiy tahlili yoritilgan.
 
Kalit so’zlar: 
xal
q og’zaki ijodi,
 maqollar, qiyosiy tahlil 
Аннотация
. 
В статье представлены наиболее яркие образцы фольклора и сравнительный 
анализ пословиц на немецком и узбекском языках.
 
Ключевые слова:
 
фольклор, пословицы, сравнительный анализ
 
Abstract. This article describes the brightest examples of folklore and comparative analysis of proverbs 
in German and Uzbek. 
Keywords: folklore, proverbs, comparative analysis 
Xalq og’z
aki ijodi xalqning buyuk tarixini, urf-odatlari-
yu an‘analarini o’zida saqlab keladigan bebaho 
ma‘naviy merosdir. Xalq og’zaki ijodining asrlar osh
a, avloddan-
avlodga, tillardan tillarga o’tib, kamol topib 
kelayotgan o’ziga xos janrlaridan biri bu –
xalq m
aqollaridir. Ular ko’p asrlar davomida xalqning ijtimoiy
-
iqtisodiy, siyosiy va madaniy tajribalari, hayotiy kuzatishlari asosida yuzaga keladi. Ulu
g’ rus yozuvchisi L.N. 
Tolstoy maqollarning xalq hayoti, ruhiy dunyosi bilan naqadar yaqin ekanligi haqida to
’xtalib: “Har bir 
maqolda men shu maqolni yaratgan xalqning siymosini ko’raman”
- deb yozgan edi. 
Maqollar xalq og’zaki 
ijodining boshqa janrlaridan 
quyidagi xos xususiyatlariga ko’ra farqlanadi:
1) ifoda tarzidagi o’ziga xoslik. Maqol o’zining shakliy ixch
amligi va mazmuniy teranligi bilan ajralib 
turadi; 
2) ma‘nolarini ifodalashdagi xususiyat. Maqolda ham o’z, ham ko’chma
ma‘no saqlangan bo’ladi; 
3
) qo’llanish doirasidagi belgisi. Maqollarning qo’llanilish doirasi ancha keng. Uni ishlab chiqarish 
sohasida ham, axloqiy-
ma‘naviy sohada ham muayyan harakatni bajarishga da‘vat yoki harakat mavridini 
be
lgilashda ham qo’llash m
umkin. 
Nemis tilida maqolga 
nisbatan qo’llanadigan ―sprichwort termini, ushbu terminning kelib chiqish tarixi 
va u anglatgan ma’noni nemis olimi F.Zayler chuqur o’rgangan. U o’zining keng hajmdagi asari bo’lmish 
“Nemischa maqollar ta’limoti” asarini frazeologiya muammolariga bag’ishlaydi. U maqol so’zining kelib 
chiqishi haqida shunday yozadi: “Maqol o’rta nemis tilida ham “Sprichwort” bo’lgan va u “men gapiraman” 
ma’nosini anglatgan.
Sh.Imyaminova va Sh.Kamolovalar nemis tilidagi maqollarning kelib chiqishida asosan qadimgi 
german mi
fologiyasi o’z ta’sirini o’tkazganligini, bundan tashqari xalqning din haqidagi qarashlari, ularning 
dostonlari, afsonalari asosida ham maqollar shakllana borganligini, shuningdek, qadimgi german urf-odatlari 
maqollarning gullab-
yashnashiga o’z ta‘sirini o’tkazganligini ta‘kidlab o’tadilar. Xuddi o’zbek adabiyoti 
singari nemis yozma adabiyotida ham yozuvchi, shoirlar nemis maqollaridan foydalanishlarini kuzatishimiz 
mumkin.
Masalan, buyuk nemis yozuvchisi 
Geotening ―Faust asarid
a shunday misra keladi:
Grau, teurer Freund, ist alle Theorie,
Und Grun des Lebens goldner Baum
(J. W. Goethe, Faust, S. 122)
E.Vohidov tarjimasi:
Nazariya 
–
quruq og’ochdir, 
Ammo yashnar hayot daraxti. (Faust, b. 60)
Yuqorid
agi qanotli so’z o’zbek 
tiliga Posho Ali Usmon tomonidan shunday tarjima qilingan:
Nazariya, do’stim, quruq, yo’q gashti, 
Yashildir, hayotning oltin daraxti [Faust, S. 79]
Bunday misollarni yana ko’plab kuzatish mumkin. Ularda nemis xalqining o’ziga xos
fikrlashi, ibratli 
hayot xulosalarini kuzatishimiz mumkin. 
Nemis tilidagi maqollarning muqobillari 
1.
Erinchoq ikki ishlar, oxir barmog’in tishlar.
Das Nichtstun macht den Menschen dumm. 
2.
Dangasaning kosasi oqarmas 
Das Heute soll dem Morgen nichts borgen 
3.
Ishlikning ishi bitar, ishsi
zning kuni o’ta
r. 
Faul kriegt wenig ins Maul. 
4.
Bugungi ishni ertaga qo’yma.
Faulheit lohnt mit Armut 

---