|
49-
кесма. Нуробод тумани Саҳоба ота массиви
. Қадимий аллювиал
-
пролювиал
терассаларидаги лёсс жинсларида ҳамда тоғ олди пролювиал текисликларида ва тоғ ён бағирларидаги
қиялик жойларидаги текислашган делювиал
-
пролювиал ва лёсс ётқизиқларида ривожланган оч тусли
бўз тупроқлар. Яйлов
оч тусли бўз тупроқлари
, енгил қумоқли, ювилмаган ва баъзан кам ювилган
тупроқлар. 6124
-
контур N 39
0
34`
316”
Е 065
0
36`
196” денгиз сатҳидан 306 м баландликда.
А2
-0-
5 см. Тўқ сур тусли, қуруқ, енгил қумоқли, майда кессаксимон, юмшоқ, ўсимлик илдизлари
билан зич қопланган, ҳашаротлар инлари учрайди. Кейинги қатламга
сезиларли ранги билан ўтади.
А20
-5-
24 см. Оч сур тусли, қуруқ, енгил қумоқли, майда кессаксимон, донадор, кам зичлашган,
карбонатлар замбуруғлар (мицелла), оқ кўзанак, конкреция шаклида учрайди. Ўсимликнинг майда ва
йирик илдизлари кўп учрайди. Тупроқ ҳайвонлари ва хашаротларнинг инлари ва излари учрайди.
Кейинги қатламга
ранги билан аниқ ўтади.
В1 24
-
37 см. Сур тусли, нам хўш, енгил қумоқли, донсимон
-
кесакли, кам зичлашган, карбонатлар
томирсимон, конкреция ва тупроқ ҳайвонларининг, ёмғир чувалчангларининг чиқинди маҳсулотлари
(капролит) шаклида учрайди. Кейинги қатламга аста
-
секин ранги билан ўтади.
В2 37
-
82 см. Тўқ сарғиш, нам хуш, енгил қумоқли,
донадор
-
кесаксимон, ўрта зичлашган,
карбонатларнинг СО
2
конкреция, оқ кўзанак, капролит шакллари учрайди. Ўсимликлар майда ва йирик
шакллари бор. Кейинги қатламга ранги билан сезиларли ўтади.
В3 82
-
125 см. Тўқ сарғиш, нам хуш, чангли қумоқли, лёсс чангсимон, кам зичлашган, қаттиқ
жинслашган, гипс доғлари учрайди. Карбонатларнинг конкреция, оқ кўзанак, капролит шакллари
учрайди. Кейинги қатламга механик таркиб билан аста
-
секин ўтади.
С 125
-
150 см. Тўқ сарғиш, нам хўш, қумли, чангсимон, кам зичлашган.
Юқорида келтирилганидек, яйлов тупроқлар морфологик белгиларини тадрижий
ривожланишида атмосфера ёғинларининг бевосита роли катта эканлигини кўрсатади.
Мазкур
тупроқларда рельеф қиялигига боғлиқ ҳолда, айрим жойларда юза жойлашган (0
-
30 см
лик) тупроқ қатламлари мавжудлиги, асосий ҳолатларда эса 1,0
-
2,0 метр атрофида (айрим ҳудудларда
тупроқли қатламлар 3
-
5 ва хатто 10
-20
метргача етади) турли табиий унумдорликка хос бўлган табиий
тупроқ қатламлари шаклланганлигини кузатиш мумкин.
Ўрганилган тоғ жигарранг тупроқлар амалда шўрланмаган бўлиб, қуруқ қолдиқ миқдори 0,050
-
0,012% ни ташкил этади. Шўрланиш химизмига кўра, яйловлар тупроқлари профилида асосан
сульфатли ва хлорид
-
сульфатли типга
мансуб. Автоморф шароитдаги ушбу тупроқларнинг муҳити
(рН) –
кучсиз ишқорий (
7,52-7,97).
Таҳлилларга кўра, ўрганилган оч тусли бўз тупроқларда физик лой миқдори 23
-
34 фоизни
ташкил қилиб, улар енгил қумоқли механик таркибга мансуб
тупроқлар тоифасига киради, айрим
ҳолатларда физик лой миқдори 17,5
-
19,1 фоизни ташкил этгани ҳолда қуйи қатламларида қумлоқли
механик таркибли қатламлари ҳам учрайди. Тоғ жигарранг ва тўқ тусли бўз тупроқларда
физик
лойнинг миқдори 35
-
37 фоизгача кўпайиб, улар асосан ўрта қумоқли механик таркибли тупроқлар
тоифасига киради.
Кучсиз ишқорсизланган тоғ жигарранг тупроқлар механик таркибига кўра асосан ўрта
қумоқлардан иборат.
Тўқ тусли бўз тупроқларда ҳам ўрта қумоқли механик таркиб устунлик қилади, баъзан тупроқ
профилининг қуйи қисмида енгил ва қумлоқли механик таркибдан иборат тупроқлар учрайди.
Тоғ жигарранг тупроқлари механик таркибида физик қум (>0,01 мм) заррачаларидан йирик чанг
(0,05-0,01
мм) ва йирик қум (>0,25
мм) заррачалари устунлик қилади. Йирик
чанг (0,05
-0,01
мм)
заррачалари тупроқ профилида
11,8-
37,4 фоизгача ортса, йирик қум (>0,25
мм) заррачалари эса 12,4
-
21,5 фоиз атрофида тебраниб туради. Бу тупроқларда физик лой (<0,01 мм) заррачалари 33,
2-
36,6 фоиз
ҳисобида тупроқ профилида қайд этилгани
ҳолда, ўрта чанг (0,01
-0
,005 мм) заррачалари –
7,2-9,5,
майда чанг (0,005
-
0,001 мм) заррачасининг миқдори –
14,3-
15,9 фоиз атрофида тебраниб туради.
Тўқ тусли бўз тупроқлар механик таркибида ҳам физик қум
(>0,01 мм) заррачаларидан майда
қум (0,1
-
0,05 мм) ва йирик чанг (0,05
-0,01
мм) заррачалари устунлик қилади
.
Тўқ тусли бўз тупроқларда майда қум (0,1
-0,05
мм) заррачалари тупроқ профилида 14,5
-42,6
фоизгача ортса, йирик чанг (0,05
-
0,01 мм) заррачалари 23,1
-
45,3 фоиз атрофида тебраниб туради. Бу
тупроқларда
физик лой (<0,01 мм) заррачалари 15,9
-
45,3 фоиз ҳисобида тупроқ профилида ўзгариб
туради.
Оч тусли бўз
тупроқларда эса асосан енгил қумоқлардан иборат бўлиб, майда қум (0,1
-
0,05 мм)
заррачалари тупроқ профилида 9,8
-
36,9 фоизгача ортса, йирик чанг (0,05
-0,
01 мм) заррачалари 18,3
-
4
2,9 фоизни ташкил этиб, кенг оралиқда тебраниб туради. Бу тупроқларда физик лой (<0,01 мм)
заррачалари 17,5
-
33,9 фоиз ҳисобида тупроқ профилида ўзгариб туради.
Do'stlaringiz bilan baham: |
