Xonqa pedagogika kolleji

Topishmoqlarni (jumboqni) topish va o’ylashga o‘rgatish mashg'ulotlarida lug‘at ishi. Bolalar bog‘chasida topishmoqlarni topish va uni o'ylashga o'rgatish mashg'uloti alohida o ‘rin tutadi. „Topishmoq“ so‘zi o'ylash, fikrlash, biron yashirin narsani topishni anglatadi. Bola topishmoqni topishga qiziqishi tufayli turli narsa va hodisalarning ichki sirlarini, ular orasidagi bog’lanishlarni bilib oladi. Topishmoq bolani o ‘ylashga, o ‘z fikrini to ‘liq, aniq bayon qilishga o‘rgatadi, uning tasavvurini, tafakkurini, barqaror diqqatini rivojlantiradi. Topishmoq bolalarga yangi bilim beribgina qolmay, balki ular olgan bilimlarni to ‘g‘ri idrok qilishga, uni o'z o‘rnida qo‘llashga o'rgatadi. Topishmoqlarni topish jarayonida bolalar bir qancha aqliy operatsiyalarni bajarishga , ya 'ni tahlil qilishga , umumlashtirishga o'rganadilar. Bu mashg‘ulot turi bolalar nutqini o ‘stirishga katta ta'sir qilib, so‘zlarni aniq aytishga, jumlalarni to ‘g‘ri tuzishga, barcha lug‘at ishi vazifalarini amalga oshirishga yorda m beradi. Har bir topishmoq buyumning obrazli tasvirini va uning xarakterli belgilarini o ‘z ichiga qamrab oladi. Bolalar tomonidan topilishi lozim bolgan buyum boshqa buyumni tasvirlash orqali beriladi. Shuning uchun bola topishmoqni topishda buyum ning asosiy belgilari, uning xususiyatlarini juda yaxshi bilishi, uni boshqa buyumlar bilan taqqoslashni, undagi umumiylikni (o ‘xshashlikni) ko‘ra bilishi kerak. Shuning uchun topishmoqlarni topish mashg‘uloti bolalarni buyumlarning xususiyatlari, sifat va belgilari bilan tanishtirilgach, rejalashtiriladi. Bunday mashg‘ulot asosida bolalar nutqini rivojlantirish bo‘yicha maqsadli natijalarga erishmoq uchun mashg‘ulotni o‘tkazishda bir qancha uslubiyot qoidalariga amal qilish kerak. Jumladan:
1. Topishmoqni tanlash. Topishmoqlar mazmuni jihatidan bolalarning yosh va ruhiy xususiyatlariga mos bo'lishi, ya'ni ularga tanish bo ‘lgan buyumlar (predmetlar) bo’lishi shart. Shakli jihatidan bolalar yoshiga mos bo‘lgan ikki turdagi topishmoqlardan foydalaniladi: buyumning (narsaning)nomi aytilmasdan, uning xarakterli belgilari tasvirlanadi ( masalan, „Qishda va yozda bir xil kiyimda “); shuningdek, bir buyum yoki narsaning xususiyati ikkinchi bir buyum orqali tasvirla nadi (masalan, „Tikuvchimas, bichuvchimas, ninasi ancha ekan, yoviga sanchar ekan“ ).
2. Mashg'ulot bolani obrazli tasvirlash orqali aniq bir buyumni va uning xususiyatini ko'ra olishga o ‘rgatish maqsadida o‘tkaziladi. Bu maqsadni nazarda tutib tashkil etilgan mashg‘ulotga birinchidan, ko‘rgazmali materialni olib kirish zaruriy shart qilib qo‘yiladi: ikkinchidan, so‘z obrazi bilan buyumning aniq,
xarakterli xususiyatlari (belgilari) o‘rtasidagi o’zaro bog‘lanishni (munosabatni) bilib olishga; uchinchidan, topishmoqning javobini asoslashga o ‘rgatadi. Topishmoqni topishga bag‘ishlangan ma shg'ulot ikki qismdan iborat bo’ladi. Mashg'ulotning birinchi qismida topishmoqda tasvirlanadigan belgilar bor buyumlar yaxshilab ko‘rib chiqiladi. Buning uchun topishmoqlarda foydalaniladigan elementlardan ko‘rib chiqiladigan buyumlarning xarakterli belgilarini tasvirlash paytida foydalaniladi. Mashg‘ulotning ikkinchi qismi topishmoqni topishga bag‘ishlanadi. Tarbiyachi mashg‘ulotning bu qismida boladan topishmoqning javobini qanday topganligini so‘raydi. Quyida misol tariqasida keltirilgan mashg‘ulotda. Tarbiyachi „ajoyib xaltacha“ ichiga bolalarga yaxshi tanish bo'lgan 4 — 5 ta buyumni soladi va navbat bilan kelib, xaltacha ichidan biror buyumni olishni, uning nomini aytib, stol ustiga qo ‘yishni takiif qiladi. Buyum hamma bolalar bilan birgalikda ko'rib chiqiladi.