Xondamirning “Makorim ul-axloq” asarida Navoiy shaxsiyati va ijtimoiy faoliyatiga doir qarashlar

“Hayrat ul-abror”ning maqolat va hikoyat,masallardan iborat asosiy qismidan boshqalari, ya’ni kirish va xotima boblari ham juda muhim ahamiyat kasb etadi.

• “Hayrat ul-abror”ning maqolat va hikoyat,masallardan iborat asosiy qismidan boshqalari, ya’ni kirish va xotima boblari ham juda muhim ahamiyat kasb etadi.
• Chunki ularda shoir o’zining falsafiy tushunchalari,inson va Alloh taolo,koinot,so’z va uning ta’rifi,ulug’daholar bo’lmish Nizomiy,Xusrav Dehlaviy va Abdurahmon Jomiylar,naqshbandiya tariqatining piri – murshidi Bahouddin Naqshband va uning davomchisi Xoja Ahrori Vali,zamona podshosi Sulton Husayn Boyqaro haqidagi mulohazalarinibayon etgan.Bu boblarda mutafakkir Alisher Navoiy ulug’ shoir sifatidagi fazilatlari bilan o’zaro uyg’un holda namoyon bo’ladi.
• Insonning iymonli va e’tiqodli bo’lishi masalalari birinchi (Iymon) va ikinchi (Islom) maqolatlarida bayon etilsa,uning (bu o’rinda sulton – podshoh sifatida tilga olinadi) adolatli (3),karam,saxovatli(5) odobli (6),sabr-qanoatli (7),vafodor (8),haqiqiy oshiq (9),to’g’ri,rost (10),ilm-ma’rifatli (11),odamlarga foydasi tegadigan (13) dehqon kabi bo’lish masalalari ham alohida-alohida qarab chiqilgan.Bular insonning komilligiga xizmat qiluvchi fazilatlar bo’lib,shu maqolotlarning har biridan keyin keltirilgan kichik hikoya va masallarda ular yanada kuchaytiriladi.Hazrati Insonga dog’ tushiradigan adolatsizlik,riyokorlik,firibgarlik (4),jihillik (15),manmanlik (16) va boshqa yomon hislatlar esa tanqid qilinadi,demakki,ulardan uzoq bo’lish,ularga qarshi kurashish g’oyasi olg’a suriladi.Ana shu maqolatlarning ayrimlarini ko’zdan kechirish masalani yaqqol gavdalantirishda ko’maklashadi.”Hayrat ul-abror”ning uchinchui maqolati “Salotin bobidakim,adolatlari “ayn”ining chashmai ziloli mulk bo’stonin serob qilg’ay,to bu bo’stondin amniyat va farog’at gullari ochilg’ay …” tarzida boshlanadigan sarlavhaga ega.Demak,maqolotda so’z podshohlar va ularning adolatli bo’lishlari lozimligidan bormoqda.Darhaqiqat, maqolotda aniq bir podshohi misolida emas,balki umumlashtirilgan holda so’z yuritilgan.Unda podshohning mamlakat va xalq oldidagi burch va vazifalari-adolatli bo’lish,mulkni obod