Xo’jalik yurutuvchi subyektlar moliyaviy resurslarni tashkil etishning mohiyati va funktsiyalari

S _mr = (i:P^* - P) : P) P*)
Bu yerda: S _mr - xo’jalik yurutuvchi subyekt rnoliyaviy resurslaridan foydalanish sarnaradorligi;
p*-p- bevosita moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish natijasida xo’jalik yurutuvchi subyekt tomonidan olingan daromad.
Bevosita moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish natijasida xo’jalik yurutuvchi subyekt tomonidan oIingan daromad tarkibiga quyidagilar kiradi:
• xo’jalik yurutuvchi subyekt tomonidan aksiya va boshqa qimmatli qog'ozlarni emissiya qilish asosida bozordajoylashtirishdan olingan dividentlar;
• boshqa emitentlar qimmatli qog'ozlarini sotib olishdan olingan dividentlar;
• banklardagi pul ornonatlaridan olingan foiz daromadlari;
• xo’jalik yurutuvchi subyekt foydasidagi valyutalar kurslari bo'yicha farqlar;
• va boshqalar.
Ajablanarlisi shundaki, xo’jalik yurutuvchi subyekt moliyaviy operatsiyalarining darormadliligini xarakterlovchi ko'rsatkich ularning sarmaradoriigini sof moliyaviy natijaning sof moliyaviy xarajatlarga nisbati shaklida ifodalab, ko'pchilik hollarda xo’jalik yurutuvchi subyekt moliya-xo'jalik faoliyatining haqiqiy samaradorligini aks ettirmaydi. Real sektor xo’jalik yurutuvchi subyektlarida, moddiy ishlab chiqarishda moliyaviy resurslardan foydalanishning samaradorligini mos ravishda baholash talablariga u yoki bu darajada sotuv rentabelligi ko'rsatkichi (foydaning mahsulotni realizatsiya qilishdan olingan tushumga nisbati) javob beradi. Bu nisbatdagi surat va maxraj pul mablag'laridan iborat bo'lganligi uchun sotuv rentabelligini, ayrim holatlarni istisno qilgan tarzda, sof moliyaviy ko'rsatkich sifatida e'tirof etish mumkin. Shunday bo'lishiga qaramasdan bu yerda yana bir narsani inobatga olmoq lozim, ya'ni samaradorlikning o'lchovi sifatida yuqoridagi ko'rsatkichning haqqoniylik darajasi juda ko'p omillarga, xususan, tushum va foydani shakllantiruvchi bozor baholari monopol baholarni hakllantirishning salbiy ta'sirlaridan qanchalik ozod ekanligiga bog'liq. Yuqorida ko'rib o'tilgan barcha moliyaviy ko'rsatkichlarda mazmun va shakl o'rtasida dialektik qarama-qarshilikning mavjudligi namoyon bo'ladiki, bu narsa bizning holatda xo’jalik yurutuvchi subyektlar moliyasining (iqtisodiyot yaxlit moliyaviy sektorining ham) o'z iqtisodiy asosidan, ishlab chiqarishdan ajralib chiqish (uzilish)ga va unga bog'liq bo'lmagan holda mustaqil hayot kechirish imkoniyatini qo'lga kiritishga intilishi orqali ifodalanadi. Xo’jalik yurutuvchi subyektlar moliya-xo'jalik faoliyatining samaradorligini tahlil qilish va baholashda moliyaviy ko'rsatkichlar (masalan, tushum va foyda) moddiy aylanma mablag'larning aylanuvchanligi, asosiy ishlab chiqarish fondlari va nomoddiy aktivlarining fond qaytimi kabi iqtisodiy ko'rsatkichlar bilan birgalikda qaralsa, bu qarama-qarshilik, ma'lum darajada, pasayadi. Ana shu munosabat bilan eng umumlashtiruvchi ko'rsatkichlardan biri quyidagi formulaga muvofiq ravishda hisoblanadigan xo’jalik yurutuvchi subyektning iqtisodiy rentabelligi (biznesning rentabelligi) ko'rsatkichidir: