Xo’jalik yurutuvchi subyektlar moliyaviy resurslarni tashkil etishning mohiyati va funktsiyalari

1-rasm Xo’jalik yurutuvchi subyektlar moliyaviy salohiyatining darajasi

Bularning natijasida ishlab chiqarish masshtablarining o‘sishidan vujudga kelgan samara, iqtisodiyot tarkibiy tuzilmalarining o‘zaro ta’sirchanligi va investitsiyalarning o‘sishidan olingan sinergetik samara kompaniyalarga yirik masshtabli moliyaviy vazifalarni yechishga imkon bermoqda.

Asosiy kapitalning doiraviy aylanish jarayonida vujudga keladigan о‘z Moliyaviy resurslarining tarkibiga, amortizasiya fondidan tashqari, yana quyidagi daromadlar va turli tushumlar ham kiradi:²
• foyda, Shuningdyek, Moliyaviy opyerasiyalar va boshqa tashkilotlarda hissali ishtirok etishdan olinadigan daromadlarni ham qо‘shib hisoblaganda tadbirkorlik faoliyatidan kelib tushuvchi pul mablag’lari;
• mulkni samarali boshqarish hisobidan olinadigan pul mablag’lari;
• xo’jalik yurutuvchi subyektga tyegishli bо‘lgan ijara haqi, lizing tо‘lovlari, dividyendlar, aksiyalar, obligasiyalar va boshqa qimmatli qog’ozlar bо‘yicha foizlar, realizasiyadan tashqari boshqa daromadlar, asosiy fondlarni realizasiya qilishdan olingan daromadlar;
• ishlab chiqarish quvvatlaridan samarali foydalanish hisobidan erishilgan foyda.
Ish navbatini о‘zgartirish va dastgohlarni yuklash koyeffisiyentining oshirilishi, intyensiv foydalanishning о‘sishi va asosiy vositalar tarkibiy tuzilmasidagi progressiv о‘zgarishlar, kiritilgan quvvatlarning tez о‘zlashtirilishi fond qaytimi va boshqa ishlab chiqarish iqtisodiy kо‘rsatkichlarni oshiradi.
Asosiy fondlarni shakllantirish uchun jalb qilinadigan pul mablag’larining manbalarini ikki guruhga bо‘lish mumkin:
• maqsadli moliyalashtirish va tushumlar;
• banklarning о‘rta va uzoq muddatli kreditlari hamda xo’jalik yurutuvchi subyekt tomonidan texnikaviy qayta qurollantirish va rekonstruksiya qilish, yangi asosiy ishlab chiqarish fondlarini yaratish uchun milliy va xorijiy valyutada olingan qarzlar.
Birinchi guruhning tarkibiga quyidagilar kiradi:
• hukumat organlaridan subsidiyalar shaklida olingan pul mablag’lari;
• taraqqiyotning strategik yо‘nalishini amalga oshiruvchi maqsadli dasturlar asosida investisiyalar kо‘rinishidagi byudjet ajratmalari;
• kichik tadbirkorlikni moliyaviy qо‘llab-quvvatlovchi byudjetdan tashqari fondlarning mablag’lari;
• hamkorlikdagi loyihalarni amalga oshirishda ishtirok etuvchi boshqa xo’jalik yurutuvchi subyekt va tashkilotlardan moliyaviy tushumlar;
• va boshqalar.