Xiv bob. Investitsiya loyihalarida noaniqlik va qaltislikni

Bino va inshootlar/ishlab chiqarish infrastrukturasini yaratish

Biznes rejaga eng samarali bo‘lgan texnologiyani tanlash lozim. Agar biznes loyiha chet el valyutasi hisobiga texnologiya bilan ta’minlanadigan bo‘lsa, unda xalqaro ko‘lamda shu texnologiyani ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida tanlov e’lon qilinadi. Mutaxassislar tilida bunday tanlov tender deb ataladi.
Ishlab chiqarish rejasida eng qulay bo‘lgan texnologiyalar, loyihadan manfaat ko‘rishi mumkin bo‘lgan aholi kontingenti, mahalliy sharoitlar, kapital, xom ashyo va ishchi kuchidan foydalanish imkoniyatlari ko‘rsatib beriladi.
Ishlab chiqarish rejasini tuzish uchun quyidagi omillarni hisobga olish kerak:

1. 
   Texnika va texnologiyaning marketing rejasiga monandligi.
   
2. 
   Ishlab chiqarish tizimini (sexlar, omborlar, ishlab chiqarish infrastrukturasining inshootlari) muqobil joylashganligi.
   
3. 
   Xom-ashyo, ishchi kuchi va boshqa resurslardan foydalanish imkoniyatlari va ularning yetarliligi.
   
4. 
   Mahsulot sifatining yuqoriligi.
   
5. 
   Mahsulot tan-narxini maqbulligi va shu tan-narxda korxonaning foyda olish imkoniyatlari aniqlanganligi.
   
6. 
   Texnologiya quvvati va bozor sig‘imining optimalligi.
   
7. 
   Ko‘zda tutilmagan omillarni hisobga olgan holda ishlab chiqarish xarajatlarini qoplanish darajasi.
   

Ishlab chiqarish sexlari, omborlar va boshqa infrastrukturani optimal joylashtirish xarajatlarini kamaytirish va unumdorlikni oshirishga katta ta’sir etadi. Biznes reja uchun NPV (Net Present Value) sof keltirilgan qiymat ko‘rsatkichini maksimallashtiradigan ishlab chiqarishni joylashuvi eng yaxshi joylashuv deyiladi.
Masalan, sanoat korxonasini xomashyo bazasi yaqiniga yoki boshlang‘ich energiya manbai yaqiniga joylashtirish yoki mahsulot bozori yoniga yoki tegishli infratuzilmaga yaqin joyda joylashtirish mumkin. Har bir variant o‘z afzalliklari va kamchiliklariga ega.
Maksimal NPV ni ta’minlaydigan joylashish o‘rnini tanlanishi uchun bu afzalliklar va kamchiliklar baholanishi hamda taqqoslanishi mumkin.
Kichik biznes loyihalarida arzon va yetarli miqdordagi xom- ashyo bilan ta’minlanish loyihaning asosiy shartlaridan biridir. Xomashyoning yetarli miqdorda emasligi texnologiyaning quvvatidan past darajada foydalanishga olib keladi.
Texnologiyaning quvvati uni yetkazib beruvchi/qurib ishga tushiruvchi injinering kompaniyalari tomonidan ko‘rsatiladi. Misol uchun bir soatda makaron ishlab chiqarish quvvati yoki bir yillik makaron ishlab chiqarish quvvati sifatida miqdoriy ko‘rsatkichlarda ifodalanadi.
Misol. Kichik makaron ishlab chiqarish texnologiyasining quvvati 200kg/soat. Ikki smenada makaron ishlab chiqarish rejalashtirilgan. Kunlik ishlab chiqarish quvvati= 200kg*16= 3200 kg. Korxona oyiga 20 kun ishlaydi.
Oylik ishlab chiqarish quvvati=3200kg.* 20= 64 000 kg. Korxona yiliga 10 oy ishlaydi.
Yillik ishlab chiqarish quvvati = 10*64 000 kg.= 640 000 kg. (640tonna).
Marketing tadqiqotlari asosida makaronning narxi 800sum/kg deb belgilangan. Korxonaning xaridorlari bilan 500 tonnalik shartnoma ham tuzilgan.
Korxonaning umumiy tushumi/daromadi=500 000kg.* 800 sum=400 000 000 sum. Endi shu mahsulotni ishlab chiqarish xarajatlarini hisoblash kerak.

8.