Xiv bob. Investitsiya loyihalarida noaniqlik va qaltislikni

Misol uchun muzqaymoq sotishdan olingan daromad 12 mln. sum. Muzqaymoqni xomashyo, ish haqi, elektr energiya xarajatlari va barcha xarajatlarining jamlanmasi 9, 8 mln so‘m.
Umumiy foyda=12 mln. so‘m – 9,8 mln sum=2,2 mln so‘m
Agar sotiladigan tovarning narxi qanchalik yuqori bo‘lsa tovar sotilishidan daromad shuncha yuqori bo‘ladi. Shuning uchun ham tovar
narxini yuqori va samarali holda belgilanishi va samarali rag‘batlantirish tizimini xaridorlarga taklif etish kerak.
Tovar narxini aniqlashda quyidagi usullardan foydalanish mumkin:
“Tannarx plyus xarajatlar” usuli. Bu usulni korxonaning raqobatchisi bo‘lmasa qo‘llash mumkin. Aks xolda, korxonaning raqobatchisi bo‘lsa va uning mahsulotni tannarxi kam bo‘lsa, u mahsulotni tannarxini kamaytirishi va raqobatda ustuvorlikka ega bo‘lishi mumkin. Tan-narx ustuvorligini qo‘llash yordamida raqobatchi sizni korxonangizni bozordan siqib chiqaradi.
“Raqobatchining ortidan ko‘r-ko‘rona borish”. Agar korxona bozordagi yetakchi raqobatchining usulidan ko‘r-ko‘rona borib u qo‘llagan usulda mahsulotni tan-narxini belgilasa, u korxana raqobatda o‘z mustaqqilligini yo‘qotadi. Yetakchi korxonaning ta’siriga tushib marketing xarajatlarini ko‘paytira olmaydi, ishlab chiqarishni modernizatsiya qila olmaydi, tovar narxini tushira olmaydi. Natijada korxona raqobatchining ortidan ko‘r- ko‘rona borib raqobatda kasotga uchraydi.
“Xarajat-marketing usuli”. Bu usul korxonaning mahsulot ishlab chiqarish xarajarlarini tahlil etish va marketing taktikasining uzviy bog‘liqligiga asoslanadi. Bu usul murakkab, unda aniq formula yoki andozalar mavjud emas. U ijodiy yondashuv va yuqori professional bilim hamda tajribalarni talab etadi. Narx- navo strategiyasi xaridorlar bilan munozaralar olib borish jarayonida aniqlanadi. Bu usulda ma’lum foizda narxni tushirish, xaridorni rag‘batlantirish va tovarni ishonchli, uzoq muddat bilan sotish kabi omillar hisobga olinadi. Shu bilan birga tovarni sotishda tovarni hayot sikli, inflyatsiya darajasi, korxonaning raqobatdoshlik darajasi kabi omillar hisobga olinadi. Xaridorga narxni tushirib berish balan tovarni xaridorgirlashtirishga erishish mumkin bo‘lsa, naqd pulga sotish esa korxonaning maqsadiga mos keladi, chunki korxonaning hisobiga pul darxol tushadi. Bu esa pul mablag‘larini tez aylanishiga va moliyaviy xolatini yaxshilashga turtki bo‘ladi. Tovarning xayot siklini hisobga olgan xolda narx strategiyasini belgilash maqsadga muvofiq. Agar tovar bozorda “yoshlik davrida” bo‘lib, endi bozorga kirib kelayotgan bo‘lsa, uni narx yordamida rag‘batlantirish, vaqtinchalik arzonroq narxda sotish kerak. Tovarni narxini arzonligi vaqtinchalik tadbir bo‘lib rejalashtirilishi kerak. Agar tovar bozorda “yetuklik” bosqichiga kirsa, narxni yangilab, o‘zgartirib, moslab, talabni rag‘batlantirib
borish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Shunda narx belgilash tovarni maksimal daromad olish vositasiga aylanadi. Tovar bozorda “qarib” qolsa, uning narxini kamaytirib borish bilan daromad olishni ta’minlash mumkin. Misol uchun mobil aloqa korxonalarining O‘zbekistondagi narx-navo strategiyasini 1995-2010 yillardagi turli xizmatlar paketini taqdim etishi va narxni pasaytirib borishini ko‘rish mumkin. Hozirda O‘zbekistonda mobil kompaniyalarining xizmatidan maktab o‘quvchisi xam foydalana oladi.