Insho
Navoiy g’azal mulkining sultoni.
Reja
Kirish.
Navoiy va bulbul
Asosiy qisim:
a) Navoiy g’azallari shaydosiman.
b) Navoiyning buyukligidagi oddiylik xulosa
Ogohiy, kim topgo’y erdi
so’zi nazmingdin navo,
Bahra gar yo’qdir
Navoiyning merosidan sango
…U bog;da dtirib, yoqimli, jarangdor ovozi bilan o’zi bitgan g’azalni o’qiy boshladi. Uning shunday go’zal ovozi bor edi-ki, bundan sarmast bo’lgan borlik ham unga quloq tutgandek edi, goyo… Chandorda onish qiloyotgan bulbul ham uning ovoziga maliyo bo’lib, onishdan toxtadi va sorti: “Ey yoqimli ovoz so ibi! Sening shunday go’zal ovozing bor ekan, aytiki sen o’zingga ta allus tanladingmi?”
“Yo’q”-deb lavob beribdi u. Unday bo’lsa sen o’zingga “navo” ta’allusini tanla,-debdi bulbul. U uzoq o’ylabdi va o’ziga Navoiy deb ta’allusini tanlabdi. Ha, bu ulug’zot- o’zbek adabiy lilining asoschisi, buyuk so’z san’atkori Mavlono Nizomiddin Mir Alisher Navoiy hazratlari edi.
Navoiy deganda eng avvalo ko’z ongimizda yorqin bir simo gavdalanadi. Biz uni o’z ko’zimiz bilan ko’rmagan bo’lsakda, u haqida juda ko’p o’qiymiz, izlanamiz
Xalqimizda Navoiynibilmagan, u haqida eshitmagan,
uning go’zallaridan yod olmagan kishining o’zi bo’lmasa kerak. Chunki Navoiyni bilmaslik, o’z lilini hurmat qilmaslik bilan boro-bardir. Tilimizda go’zal asarlar yaratgan buyuk adibimiz necha-nacha zamomlardan biri ulug’lanib kelingan. Uning Far odu shirinlari, layliyu Majnunlari bugun ham bar, hayotdirlardir.
Uning yaratgan asarlari, mumtoz g’azal, ruboiy, qit’a, tuyuqari har bir kshining ma’naviy oziqasini oshirishga xizmat qiladi. Chunki Navoiyning asarlararida g’ayriaddiylik, insonlarga xos mehr-oqibat, sevgi-muhabbat tuyg’ulari tarannum etilgan.
Men har gal Navoiy g’azallaridan yod olganimda ularning mag’zini chaqishga qilaman. Chunki har bir g’azalda o’zgacha bir dam yashiringan.
Qoshi yosinmu deyin, ko’zi qarosinmu deyin?
Ko’ngluma har biring dardu balosinmu deyin?
Ko’zi qahrinmu deyin, kep-rigi zahrinmu?
Bu qudurat oza ruxsori safosin deyin?..
Navoiy yoshligidan boshlab o’ta zrhnli, ziyrak, aqli bola bo’lgan. U yetti yoshida boshab g’zallar yoza boshlagan.
Orazin yopqoch ko’zimdir sochilur har lahza yosh,
Bo’ylakim, paydo bo’lur yulduz, ni-har bolg’och
quyosh…
O’zing on ikki ming she’rini shu birgina baytga almashmoqchi bo’lgan Lutfiy ham unga ko’ngil qoladi va uning buyuk kelajagiga ishonadi. Jomiy hazratlari ham Naoiyning asarlariga tan berib: “yahshiyamki Navoiyning asarlari turk tilida, agar ular fors tilida bo’lganda, bizning asarlarni hech kim o’qimagan bo’lar edi”,- deb aytib o’tgan rkanlar.
Buyuk zotlarning Navoiyga tan berishga ham uning asarlari qanchalik bebaho ekanligi yorqin isbotidir. Kecha oqshom o’tirib, Navoiydan yod oldim:
Kichkina ma’lum emas hali parishonim meni,
Osmonni pord qildi tiyri afg’onim meni
Men nechuk shod etmayin bu hosta ko’nglumni bukun,
Keldi holimni so’rab jona-jonim meni
G’azalni bot-bot o’qib ekanman, unda Navoiyning ichki his-tuyg’ulari, dardlari borligini payqadim.
Biz Alisher Navoiy nomini ulug’lab, ko’klarga ko’taramiz. Ular buyuk zot bo’lsa ham, aslida juda kamlarin, oqko’ngil, xalqparvar, oily-janob inson bo’lganlar. Hash, Navoiyning buyuklidagi anao’sha oddeylik nimada? Navoiy hamisha xalq orasida yashagan. Navoiyni mansab, shon-shuhrat emas, balki il-yurt uchun xizmat qilish qiziqtirar edi.
U umri davomida xilqning qilish dardi bilan yashad, Navoiy o’z tasavvurida oddiygina bir inson edi. Lekin uning qalb quashi hamisha parlab turar edi.
Navoiy ham fars ham tojik tillarida ijod etgan. uniong yaratgan boy merosi o’zbek xazinasining duru-javohirlanadir. Ha, biz bejiz! Lekin shoir og’r kasallik tufayli 1501-yilning 3-yanvarida vafot etdi.
Bu esa Navoiyning zamondoshlari uchun og’ir bu musubatga aylandi.
O’limidan har bir uyga tushdi matam.
Mamlakatning har burchidan chiqdi fiqon.
Temir yurak, tosh yurakli kishilar ham
Bu dahshati musibatdan yutdilar qon.
Hayot bu shunday narsaki, unda yaxshi inson ham, yomon inson ham dunyoga keladiva ikkalasi ham bu dunyoni tark eadi. Faqat yaxshi insondanyaxshi qoladi.
O’tgan vaqtni origa qaytarib bo’lmaydi, demak har bir kunimiz tarixdir. Biz tarihda o’zimizda qanday nom qoldi rmoqdamiz?!
Navoiyning yaratgan asarlari har birimizni to’gri yilga chorlashda ibrat maltabi bo’lsa ajab emas. Navoiyning xotirasi esa har kuni, har daqiqa yuragimizda tarix bo’lib yoshaydi, yashayveradi.
|
