Xirurgik kasalliklar

 
Yurakning surunkali ishemik kasalligi
Yurak ishemik kasalligining asosiy va tez-tez uchrab turadigan simptomi 
to’sh sohasida jismoniy harakat vaqtida yuzaga chiqishi va tarqalishi jihatidan 
oshib boradigan bosimni his qilish xisoblanadi. Odatda og’riq, ko’krakda 
yoqimsiz sezgi bilan o’tadi, u chap elkaga, ko’lga yoki ikkala ko’lga, bo’yin, 
jag’, tishlarga o’tadi. Bu paytda bemorlarda odatda nafas olish qiyinlashadi, 
vahima paydo bo’ladi. Ular harakatdan to’xtaydilar va xuruj o’tib bo’lguncha 
qimirlamay turadilar. Ularning teri koplamlari oqarib ketishi mumkin, kuchli 
xurujda peshonadan sovuq ter chiqadi. Nitroglitserin qabul qilingandan yoki 
jismoniy zo’riqish bartaraf etilgandan so’ng tasvirlangan belgilar odatda 
yo’qoladi. Stenokardiya xurujining necha marta tutishi bilan aterosklerozga 
uchragan toj tomirlar darajasi o’rtasida bog’liqlik borligi aniqlangan. 
Stenokardiya xurujlari tutishi bilan toj tomirlar aterosklerozining og’ir-engilligi 
o’rtasida ham xuddi shunday bog’liqliklar borligi ma’lum. 
Yurak ishemik kasalligining eng xatarli ko’rinishlaridan biri yurak 
etishmovchiligi bo’lib, u mehnat qobiliyatining vaqtinchalik yoki batamom 
yo’qotilishiga, nogironlikka va o’limga sabab buladi. Stenokardiya 
diagnostikasida kasallik anamnezini aniqlashning muhim ahamiyati bor. Biroq 
ayrim bemorlarda kasallik boshqacha, atipik simptomatika bilan yoki 
simptomlarsiz o’tishi mumkin.
Diagnostik usullar orasida EKG muhim o’rin tutadi, u kasallikni 
diagnostika qilish, uning og’ir-engilligiga baho berish, joylashgan sohasini va 
miokardda qon aylanish etishmovchiligi va postinfarkt kardiosklerozning 
qancha joy egallaganini aniqlashga imkon beradi.
YuIKga (yurak ishemik kasalligi) shubha qilingan barcha bemorlarda 
hamma e’tirof etgan 12 nuqtada EKG tekshiruvini o’tkazish lozim. Yurak 
ishemik kasalligi bo’lgan 35% bemorlarning tinch turgan holatida qayd qilingan 
EKGda miokard ishemiyasi belgilari aniqlanmaydi. Bunday bemorlarda 
tashxisni aniqlash va toj tomir qon aylanishining rezerv imkoniyatlarini bilish 

---

101 
uchun bir qator qo’shimcha elektrokardiografik tekshiruvlar: jismoniy ish bilan 
sinamalar (veloergometriya) va EKGda 24 soatlik uzluksiz monitoring o’tkazish 
maqsadga muvofiq bo’ladi. Agar koronar etishmovchilik asosini miokard 
vaskulyarizatsiyasining funktsional buzilishi – tojsimon arteriyalar spazmi 
tashkil qilsa, ergometrin sinamasi birmuncha namunali diagnostik test 
hisoblanadi. U EKGni nazorat qilib turgan holda ergometrin maleat (ergonovin) 
preparatini venaga oqim bilan yuborishdan iborat. Bunda EKGda ST 
segmentining izoelektrik chiziqdan surilishi va stenokardiya xuruji paydo 
bo’lishi sinamaning musbatligini ko’rsatadi. 
Yurak ishemik kasalligi bo’lgan bemorni rentgenologik tekshirish ko’krak 
qafasi a’zolarini rentgenoskopiya va yurakni rentgenoelektrokimografiya 
qilishni o’z ichiga oladi,
 
ular yurak ishemiyasi asoratlari borligi (yurak 
anevrizmasi, qorinchalararo to’siqning postinfarkt nuqsoni) va ko’krak qafasi 
a’zolarining qo’shilib keladigan kasalliklari to’g’risida tasavvur beradi. 
Yurak ishemik kasalligida tekshirishning radionuklid usullari, xususan 
sokinlikda va jismoniy harakat bilan sinama o’tkazish vaqtida Tl
201
bilan 
miokardni stsintigrafiya qilish, shuningdek radionuklid ventrikulografiya usulini 
qo’llash muhim diagnostik ahamiyatga ega. Bular chap qorinchaning funktsional 
holati to’g’risida ma’lumot beradi. Tekshirishning radionuklid usullari yurak 
zarbali va minutlik hajmini, aylanib yurgan qon xajmini, kichik qon aylanishi 
doirasida qon oqimi vaqtini va o’pkada aylanib yurgan qon xajmini o’rganishga 
imkon beradi. 
Yurak exografiyasi noinvaziv usul bo’lib, yurakning tuzilishi va miokard 
funktsiyasini tadqiq qilishga yordam beradi. Exokardiografiya usulidan chap 
qorincha funktsional qobiliyatini va yurak ishemiyasi kasalligini, qorinchalararo 
to’siqning postinfarkt nuqsoni yoki mitral klapan etishmovchiligi, chap 
qorinchaning infarktdan keyingi anevrizmasi singari yurak ichi gemodinamikasi 
asoratlarini o’rganishda foydalaniladi. Chap qorinchani o’rganishda 
exokardiografiya chap qorincha bo’shlig’i, qalinligi va orqa devori o’lchamlari, 
orqa devor kinetikasi, qorinchalararo to’siq xarakati, chap qorinchaning oxirgi 

---

102 
sistolik va oxirgi diastolik hajmi, qon otilish fraktsiyasi, zarbali hajmi to’g’risida 
ma’lumot olishga imkon beradi. Miokard qisqaruvchanligining lokal 
buzilishlariga baho berishda exokardiografiya vaqtida nitroglitserin bilan 
farmakologik testdan foydalaniladi. Nitroglitserin qabul qilingandan so’ng 
gipoksiya sohasining yo’qolishi o’zgarishlarning ishemik xususiyatidan dalolat 
beradi. Bunda miokard sistolik harakat amplitudasi oshgan bo’ladi. Miokard 
qisqaruvchanligining segmentar buzilishlarini aniqlashga imkon beradigan 
sektoral skanerlash (ikki o’lchamli exokardiografiya), chap qorincha devorlari 
kinetikasining lokal buzilishlarini diagnostika qilishda ayniqsa qimmatli 
hisoblanadi. 
Chap qorincha funktsional qobiliyatiga baho berish uchun yurakning chap 
bo’limlarini kateterlash va chap qorinchada oxirgi diastolik bosimni va yurakdan 
otilib chiqqan qonni o’lchashning muhim ahamiyati bor. Yurakni kateterlashda 
bajariladigan chap tomonlama ventrikulografiya devorlari xarakatini va ularning 
kinetikasini o’rganish, shuning asosida qaytar (gipoksiya) va qaytmas 
(chandiqli) o’zgarishlar bo’lgan qorincha faoliyati buzilishlari o’rtasidagi 
differentsial diagnostika xajmlarini hisob-kitob qilish imkonini beradi. 
Nitroglitserin qabul qilishdan oldin va keyin chap tomonlama 
ventrikulografiyani bajarish mumkin. 
F. Sones ishlab chiqqan va 1959 yilda klinik amaliyotga joriy qilgan 
selektiv koronografiya yurak ishemik kasalligini diagnostika qilishning asosiy 
va ko’p ma’lumot beradigan usullaridan hisoblanib, bu kasallikni aniqlash va 
uni jarrohlik usulida davolash masalasini uzil-kesil hal qilishda juda qo’l keladi. 
U tojsimon arteriyalar va asosiy tarmoqlarini ko’rish, ularning anatomik va 
funktsional holatini, aterosklerotik jarayon darajasini, kompensator kollateral 
qon aylanishi, tojsimon arteriyalar distal oqimini o’rganish uchun mo’ljallangan. 
Selektiv koronografiya 90-95% hollarda tojsimon o’zanning anatomik holatini 
ob’ektiv va aniq aks ettiradi. 
Yurak ishemik kasalligiga uchragan bemorlarga muolaja miokard 
gipoksiyasini bartaraf etish, shuningdek yurak ishemiyasining stenokardiya, 

---

103 
yurak etishmovchiligi va yurak ritmi buzilishi singari klinik ko’rinishlarini 
yo’qotish yoki engillashtirishga qaratilgan. 
Kislorod sarfiga ehtiyoj bilan uni yurak mushagiga o’tkazish orasidagi 
buzilgan balansni dori-darmonlar bilan yo’qotish ikkita yo’l bilan amalga 
oshirilishi mumkin:
1) toj arteriyalarda qon oqimini kuchaytirish yordamida ishemiyaga 
uchragan miokard perfuziyasini yaxshilash;
2) ishemiyaga uchragan miokardning kislorodga extiyojini kamaytirish.
Tomirni kengaytiradigan ta’sir hisobiga koronar toj arteriyalaridagi qon 
oqimini yaxshilash uchun nitroglitserin va boshqa organik xamda anorganik 
nitrobirikmalardan foydalaniladi. Yurak ishemiyasida yurak funktsiyasini 
yaxshilash maqsadida beta-adrenergik retseptorlarni blokada qiladigan 
preparatlar (anaprilin, propranolol, obzidan, inderal) va boshqalar ishlatiladi. 
Toj arteriyalar angioplastikasi. Toraygan toj arteriyalar bo’shlig’ini tiklash 
uchun A. Gruntzig 1977 yilda kardioxirurgiya amaliyotiga toj arteriyalar 
angioplastikasini joriy qildi. Bu usul stenozga uchragan toj arteriyalarni ballonli 
dilatatsiyasi (angioplastika) yo’li bilan miokardni revaskulyarizatsiya qilishdan 
iborat. Toj arteriyasida kaltsinoz bo’lmachagani va bu arteriyaning distal o’zani 
zararlanmagani holda toj arteriyaning proksimal bo’limlarda torayishi toj 
arteriyalarini angioplastika qilishga ko’rsatma hisoblanadi. Angioplastika 
quyidagicha o’tkaziladi. Odatdagi usulda koronografiya o’tkazilgandan keyin 
angioplastik kateter o’tkazgich-kateter bilan almashtiriladi, u orqali 
stenozlangan toj arteriyaga dilatatsion kateter kiritiladi. Dilatatsion kateter 
uchida diametri puchaygan xolatda 1,2-1,3 mm shishirilgan holatda esa 
maksimal diametri 3-3,7 mm ga etadigan balloncha bo’ladi. Kateterning 
puchaygan xolatdagi ballonchasini toj arteriyasi stenozi sohasiga 
rentgentelevizion nazorat ostida o’rnatiladi va uni 30% li kontrast modda 
eritmasi bilan 5 atmosfera bosimi ostida to’ldiriladi. Balloncha 5-60 sekund 
mobaynida shunday holatda turadi, shundan keyin uni bo’shatiladi. Zarurat 
bo’lganda ballonchani bir necha marta to’ldirish mumkin. Stenoz darajasining 

---

104 
20% dan ortiqroq kamayishiga erishilganda angioplastika yaxshi natija berdi deb 
hisoblanadi. AQShdagi tadqiqotchilar ma’lumotlariga ko’ra, toj arteriyalarini 
ballonli dilatatsiya qilishda taxminan 65% bemorlarda yaxshi natija olinadi. 
Toj arteriyalar angioplastikasi jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan 
asosiy asoratlar: o’tkir miokard infarkti (5,3%), toj arteriya okklyuziyasi 
(4,6%), toj arteriya spazmi (4,5%), qorinchalar fibrillyatsiyasi (1,8%) 
hisoblanadi. Ushbu amaliyotda o’lim darajasi – 1,2% ni tashkil etadi. 
Angioplastika muvaffaqiyatli chiqqanda taxminan 80% bemorlarda stenokardiya 
xurujlari yo’qoladi yoki bir muncha kamayadi, 90% dan ko’p bemorlarda 
jismoniy harakatlarga moyillik paydo bo’ladi, miokardning qisqarish qobiliyati 
yaxshilanadi.