Xinolin guruhi alkaloidlari (xinin, sinxonin)

Xin daraxti (Cinchona) — roʻyandoshlarga mansub doim yashil oʻsimliklar turkumi. Daraxt va butalardan iborat 40 turi bor. Xin daraxti dengiz sathidan 1000–3000 m balandda, Janubiy Amerikada And togʻlarining sharqiy yon bagʻirlarida yovvoyi holda oʻsadi. Indoneziya, Hindixitoy, Hindiston, ShriLanka orolidada keng miqyosda ekiladi. Zakavkazyening Krra dengiz sohillarida qalamchasidan bir yillik oʻsimlik sifatida oʻstiriladi. Boʻyi 10–20 m, barglari oddiy, yaltiroq, chetlari tekis. Gullari ikki jinsli, qizil, pushti, oqimtir, roʻvak toʻpgul hosil qiladi. Mevasi ikki pallali koʻsakcha. Koʻp ekiladigan turlaridan qizgʻish Xin daraxti (S. succirubra), ulkan Xin daraxti (S. robusta) maʼlum. Xin daraxtining hamma organlari, asosan, poʻstlogʻi 30 dan ortiq turli alkaloidlarga boy. Xin daraxtidan olinadigan alkaloidlardan eng muhimi xinin hisoblanadi.
Xinin. Xinin 1820 – yilda xinna daraxtining po‘stlog‘idan olingan. 1907-yilda nemis kimyogari P.K.L Robe xinin tuzilishini aniqlagan, juda tez uning yaqin analoglari hinidin, sinxonin va sinxonidinlar aniqlangan, ularning stereohimyasi V.Prelog 1950-yilda aniqlagan. Xinin sintezi 1945-yilda R.B. Vudvord va B. Dyoring strukturani tasdiqladi va tabiiy birikmalar organik kimyosidan eng muhim kashfiyot edi. Farmakologik nuqta xinin bu antibiuotikdir. Xinin suvda oz, spirt va efirda yaxshi eriydigan, 117°C da suyuqlanadigan modda bo‘lib, qutblangan nur tekisligini chapga buradi, tuzlari achchiq ta’mga ega. Uning tuzilishi turli reaksiyalar va sintez orqali isbotlangan. Xinin molekulasi xinolin va xinoklidin yadrosidan tashkil topgan:

Xinin
Xinin tibbiyotda bezgak kasalligini davolashda ishlatilgan.
Izoxinolin strukturasi tutgan alkaloidlarga opiy tarkibida uchraydigan papaverin va morfinni misol qilib olish mumkin.
Papaverin. Papaverin opiy alkaloidlari qatoriga kiradi. Papaverin-oq kristall modda, suvda erimaydi, qaynoq etanol va xloroformda eriydi, 147°C da suyuqlanadi.Papaverin spazmolitik ta’sirga ega.Tibbiyotda ogriq qoldiruvchi va qon tomirlarini kengaytiruvchi vosita sifatida ishlatilgan. Hozirgi vaqtda uning sintetik analoglaridan no-shpa va dibazol keng qo‘llanilmoqda.