■9
54
3.4. Avtotransportdan ajralib chiqadigan tashlamalarning atrof
muhitga ta‟siri
Bitiruv malakviy ishi tahlil ikki omil bo‗yicha o‗tkazildi: A - tekislik (6, 8, 10, 13
IRI); B -harakat jadalligi (4, 8, 12, 16, 20 ming avt/sut). Takroriylik sifatida
kompyuter va tabiiy sharoitdagi eksperiment natijalari qabul qilingan.
Bitiruv malakviy ishi tahlil tanlangan gaz chiqarilishi ko‗rsatkichining qoplama
tekisligi va harakat jadalligiga bog‗liqligining statistik ishonchligini ko‗rsatdi.
Takrori bo‗yicha 0,9585ga teng farq N
uro
,
95
=
1,265977o‗rtacha farqdan kam bo‗lib
chiqdi. Demak, tabiiy va kompyuter eksperimentlari natijalari o‗rtasidagi farqni
e‘tiborga olmaslik va ular yagona qonuniyatga bo‗ysinadi deb hisoblash mumkin,
shu asosda xulosa qilish mumkinki, tekislik bilan bog‗liqlikda gaz ajratmalarini
prognozlash uchun olingan tenglamadan foydalanish to‗la xuquqlidir.
Bitiruv malakviy ishi «Atrof muhitga etkazadigan zararni aniqlash va ekologik-
iqtisodiy xulosa» deb nomlangan oltinchi bobida AYK tomonidan atrof muhitga
keltiriladigan zararning boshqa mamlakatlarda qabul qilingan narx va me‘yorlar
bo‗yicha pul ifodasida tahminiy xisob-kitobi amalga oshirilgan. Turli gurux
ifloslanishlari bo‗yicha keltiriladigan zarar hisobi aloxida amalga oshirilgan va
quyidagilarni tashkil etdi: 1) issiqhona gazlaridan 11975897 Akt doll./yil; 2) yo‗l
yoqasi zonasidagi atmosfera havosining ifloslanishidan - 69563641 Aqsh doll./yil; 3)
lokal ifloslanishlardan - 24353950 Aqsh doll./yil. Jami: 1058893488 Aqsh doll./yil.
Atmosferaga ajratmalardan tashqari, avtomobil transporta yo‗l yoqasi zonasining
shovqinlanishiga ham sababchi bo‗ladi. Bunday tashqari, yo‗l-transport xodisalar
(Ytx) ham zarar etkazadi. Bir qator mualliflar tomonidan bajarilgan tadqiqotlari
ko‗rsatadiki, Ytx sodir bo‗lishi xavfi ko‗rsatkichining yo‗l qoplamasi tekisligiga
bog‗liqligi barcha turdagi yo‗llar uchun umumiy xarakterga ega: IRI tekislik indeksi
5-6 ko‗rsatkichigacha oshib borgan sari Ytx, xavfi ko‗rsatkichi avval oshadi, so‗ng
asta-sekinlik bilan kamayib boradi. SHu asosda xulosa qilish mumkinki, ayrim
hollarda atmosferaga zararli moddalarning chikqarilishi nuqtai nazaridan optimal
■9
55
bo‗lgan tekislik, Ytx, xavfi ko‗rsatkichining oshishi manbaiga aylanishi mumkin.
So‗ng ayrim soddalashtirishlar bilan zamonaviy texnologiyalar va moliyalashtirish
imkoniyatlaridan kelib chiqib, yo‗l qoplamasi tekisligining ekologik-iqtisodiy
optimumi aniqlandi. Bunda O.A. Krasikov keltirgan ekologik-matematik model asos
sifatida qabul qilindi:
Bunda R
s
- jamiy diskontlangan harajatlar, ming AKSH doll./km; T
r
-t
i
,
qoplamasining yo‗lning ustki qoplamasining foydalanilish muddatiga teng bo‗lgan
foydalanilgan yillari bo‗yicha xarajatlarini jamlanish muddati, yil; X
tr
-
avtomobillarning bosib o‗tgan 1 km yo‗liga muvofiq yillik transport harajatlari (shu
jumladan, Ytx bilan bog‗liq xarajatlar), Axsh doll.; e
sh
, - turli vaqtga mansub
xarajatlarni amalga oshirish uchun normativ koeffitsient e
np
= 0,08; n - T muddatda
joriy ta‘mirlashlar soni, dona; X
jort
. - qoplamaning yiliga amalga oshiriladigan joriy
ta‘mirlanishiga bo‗lgan xarajatlar ming Aqsh doll.; x
cak….x
– yo‗l qoplamasini saklash
uchun ketadigan yillik kundalik harajatlar, ming aqsh doll.
Modifikatsiyalangan ekologik-iqtisodiy model quyidagicha ega kurinishga ega
bulishi kerak:
Bunda oxirgi qo‗shiluvchi - «yo‗l-avtomobil» tizimining atrof muxitga keltiradigan
zarari, ming ashd doll./km.
1
YTX xavfi kursatkichi ~\ mln. avt-km.ga YTX soni
1
Xarajatlarni diskontlash - bulajak xarajatlarni xozirgi
vaktga keltirish, kelajakla tulanadigan mablagning bugungi
ekvivalentini belgilash. Bulajak mablagning xozirgi kiymati
bank foizlari normasi va diskontlash vaktiga boglik bulgan
diskont kupaytiruvchi yordamida aniklanadi 24 »
Do'stlaringiz bilan baham: |