Xayotimizga texnika shunchalik kirib kelganki, ularsiz xayotimizni tasavur qilish qiyin. Xususan xozirgi kunda xomashyo va tayor maxsulotlarni tashish ochiq usulda ko’mir va ruda qazib chiqarish, uy joylarni binolarni va qishloq xo’jaliklariga zarur yuklar o’g’it va turli maxsulotlarni tashish keng istemol mollarini bevosita istemolchilarga o’z vaqtida yetkazib berish va boshqa maqsadlarda avtomabillardan foydalaniladi. Yuk avtomabillaridan tashqari pasajir avtomabillarining xam mamlakatimiz axolisini kundalik turmushidagi axamyati katta.
Avtomabil quruqlikda xarakatlanuvchi transport vositasi bo’lib Mustaqil elektr manbalariga ega bo’lgan divigetel bilan jixozlangan xamda katta qulaylikka va xafsizlikka ega bo’lgan xolda relissiz yo’llarda yuk va odamlarni tashish uchun mo’jallangan mashinalardan dir avtomabillarni bunday tariflash ui boshqa transport vositalaridan ajratib turad. Hozirgi avtomabillarning paydo bo’lishi odiy tegirmon yig’iladigan to inson muskullaridan xarakat qiluvchi o’zi yurar aravachalarida bo’lgan juda uzoq yilni bosib o’tdi birinchi marta ana shunday aravacha 200 yil oldin yaratilgan edi. Bunday o’zi yurar arava Rosiyada istiqomat qiluvchi dexqon Leontiy Sh tomanidan yaratildi lekin bunday aravalarni xarakatga keltirish damlarga bir qancha qiyinchilik va noqulayliklar tug’dirardi. Shuning uchun ular bu aravalarni qandaydir kuch yordamida xarakatga keltirish uchun izlandilar. Keyinchalik xozirgi kundagi avtomabillar vujudga keldi.
O’zbekiston Respublikasi prezidentining 2017-yil 7 – iyuldagi “Qishloq xo’jaligini mashinasozligi sohasida ilmil texnik bazni rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qaroriga asosan O’zbekiston Janubiy Korea hamkorligi mahsuli bo’lgan “Qishloq hojaligi mashinasozligi konstruktorlik texnologik markazi” tashkil
Варақ
Ўзм
Варақ
№ Хужжат
Имзо
Сана
etildi. Bu markazda qishloq hojaligi uchun muhim hisoblangan texnikalarni ishlab chiqarishda ilmiy tadqiqot ishlarini olib borilmoqda. Shu bilan bir qatorda tajriba konsruktorlik ishlari yo’lga qoyilib, texnologik loyihalash va amaliyotga tadbiq etish ishlari o’zlashtirilmoqda. O’tgan qisqa vaqt mobaynida markaz tomonidan Korealik mutaxasislar bilan hamkorlikda bir qator ilmiy tadqiqot, tajriba kostruktorlik hamda texnologik loyihalashtirish ishlari bajarilgan. Misol uchun quvvati 110 ot kuchiga teng zamonaviy milliy brend – “ZAMIN” rusumli traktor yaratilib, u turli ko’rgazmalar va yarmarkalarda namoyish etiladi. Hozirda traktor sinov tajribalarida qatnashmoqda. Sinov natijasi asosida model yaqin fursatlarda seriyali ishlab chiqarishga tadbiq etiladi.
Варақ
Ўзм
Варақ
№ Хужжат
Имзо
Сана
Korxonaning asosiy faoliyat va vazifalari:
Ilimiy tadqiqot ishlarini olib borish;
Tajriba-konstruktorlik;
Qishloq xo’jaligi mashinalarini ishlab chiqarishda texnologik jarayonlarni loyihalashtirish;
Jahonning ilg’or texnologiyalarini amaliyotga joriy etish;
Qishloq xo’jaligi mashinasozligida yangi mashinalar tizimini yaratish va sinovlardan o’tkazish;
Qishloq mashinalarini modernizatsiya qilish orqali yoqilg’I va resrus tejamkorligiga erishish;
Qishloq xo’jaligi mashinalarini dala sinovlarida ish samarasini oshirish bo’yicha ilmiy-tadqiqot va tajriba konstruktorlik ishlarini olib borish.
Qishloq xo’jaligi mashinalarini innovatsion qurilmalar bilan jihozlash.
Варақ
Ўзм
Варақ
№ Хужжат
Имзо
Сана
Korxonaning texnika xavfsizligi va mehnat muhofazasi qoidalari
Har bir korxonani unda olib borilayotgan texnik jarayonlardan kelib chiqqan holda, o’zining texnika xavfsizligi qoidalari bo’ladi. Shu jumladan biz amaliyot o’tayotgan “Qishloq xo’jaligi mashinasozligi konstruktorlik-texnologik markazi” ning ham texnika xavfsizlik qoidalari mavjud bo’lib, ular quyidagilardan iborat:
Umumiy xavfsizlik talablari:
Har bir zavod hududidagi shaxs texnika xavfsizligi va yong’in xavfsizligi qoidalarini bilishi shart.
Har bir jismoniy shaxsga texnika xavfsizlik qoidalari va ish normalarini o’rgangandan keyingina ishlashga ruxsat etiladi.
Har bir ishlashga ruxsat etilgan shaxs texnika xavfsizlik qoidalarini, texnik talablar, ishlab chiqarish sanitariyasi va yong’in xavfsizlik qoidalariga to’la rioya qilishi shart.
Har bir ishchi hodim o’ziga topshirilgan ishinigina bajarishga xaqli.
Ishdan boshqa ishga ko’chirilishda (ish vaqtinchalik bo’lsa ham) injenerdan xavfsizlik qoidalarini so’rashi zarur.
Har qanday baxtsiz hodisa tufayli jabrlanuvchi injener yoki ish boshqaruvchisiga murojat qilishi va birinchi yordam ko’rsatilib, tibbiyot punkti yoki kasalxonaga joylanishi kerak.
Варақ
Ўзм
Варақ
№ Хужжат
Имзо
Сана
Ish boshlashdan oldingi xavfsizlik talablari:
Kiymlarni tartibga keltirish: kiyimlarni oxirlarini xilpillamaydigan holatga keltrirish, sochlarini puxta yig’ishtirish (bosh kiyim ostida puxta joylashishi uchun). Yengil oyoq kiyimlar bilan ishlashga ruxsat etilmaydi.
Ish boshlashdan oldin ish joyimi ko’zdan kechirib, uni tartibga solish. Stanoglarni ishlatishdan oldin ularni sozligi va barcha qismlari sozligiga e’tibor berish kerak.
Ish joyining yoritilganligi normalligiga e’tibor berish kerak.
Ish vaqtida xavfsizlik qoidalari:
Ishlayotgan stanok yoki qurilmani tozlash, ta’mirlash va detallarini almashtirish mumkin emas.
Qo’lni sovituvchi va moylash suyuqliklari bilan yuvish man etiladi.
Tez alangalanadigan suyuqliklar bilan kiyimini artish mumkin emas.
Stanog va boshqa qurilmalarga o’tirish taqiqlanadi.
Tez alangalanuvchi suyuqliklar mavjud joylarda chekish va olov yondirish taqiqlanadi.
Stanog, ko’tar,a kranlarni yurgizishdan oldin ular hech kimga xavf solmasligiga ishonch hosil qilish shart.
Варақ
Ўзм
Варақ
№ Хужжат
Имзо
Сана
Sababsiz (ish bo’yicha) tanishingiz yoki ish bilan shug’ullanayotgan ishchilar oldiga boorish, sizga topshirilmagan qurilmalarga teginish mumkin emas.
Metall kesuvchi stanoglarda yengsiz ko’ylak bilan ishlash taqiqlanadi.
Ish vaqtida har qanday qurilma, kuch ostida ishlovchi agregatlar bilan ishlashda himoya kiyimlarini kiymasdaan ishlash taqiqlanadi.
Nosoz individual himoya vositalari va maxsus kiyimlardan foydalanish mumkin emas.
Himoya vositalari olib qo’yilgan stanoglardan foydalanish mumkin emas.
Remont qilingan agregatlarni faqat injener ruxsati bilan ishlatish mumkin.
Texnika xavfsizlik qoidalariga mos bo’lmagan buyruqlarni bajarish qat’iyan taqiqlanadi.
Favqulotda vaziyatlar xavfsizligi talablari:
Favqulotda vaziyatda ishchilar:
Ishni to’xtatishga;
Qolganlarni ogoxlantirishga;
Injenerlar va boshliqlarni vaziyatdan xabardor qilishga majbur.
Yong’in chiqqanda 57-88 raqamiga qo’ng’iroq qilish va olovni o’chirishga kirishish lozim.
Варақ
Ўзм
Варақ
№ Хужжат
Имзо
Сана
Korxonada olib borilayotgan ilmiy-texmik izlanishlar. Ishlab chiqarilgan loyixalar:
“Zamin” traktori. Bu traktor xususiyatlari quyidagicha:
Tortish kuchi - 110 ot kuchi yoki 81 kVt;
Bak sig’imi – 110 l;
Dvigatel rusumu- FPT;
Dvigatel hajmi – 3.9 l;
Maksimal tezligi – 40 km/h;
Gabarit o’lchamlari:
Uzunligi – 4115 mm;
Eni – 1910 mm;
Balandligi – 2772 mm;
Bu traktor hozirda korxonada yig’ilgan bo’lib, u hozirda turli amaliy testlar bilan tekshirilmoqda.
Odamlarni tashishga mo’ljallangan tirkama “FAETON”
O’rindiqlar soni – 24 ta;
Yuk ko’taruvchamligi – 4 t;
Gabarit o’lchamlari – 6500x2500x2400
Takomillashtirilayotgan loyihalar.
“MX-1.8” paxta terish mashinasi.
Agregat-yarim tirkama;
Qamrov kengligi – 1,8 m;
Shpindellar soni – 96 ta;
Bunker hajmi – 13,8 m3.
Eksplutatsion massa – 7,8 t;
Bir o’tishdagi qatorlar – 2 ta;
Tezlik diapazonlari:
Birinchi terimda – 4,23 km/h;
Ikkinchi terimda – 5.13 km/h;
Tashishda – 15 km/h;
“MX – 2,4” paxta terish mashinasi.
Agregat turi – yarim tirkama;
Qamrov kengligi – 1.8 m;
Shpindellar soni – 192 ta;
Bunker hajmi – 13,8 m3;
Eksplutatsion massasi – 7,8 t;
Bir o’tishdagi qatorlar – 4 ta;
Варақ
Ўзм
Варақ
№ Хужжат
Имзо
Сана
Tayyorlanayotgan loyihalar.
Bog’ platformasi.
Yuk ko’taruvchanligi – 2 t;
Ko’tarish balandligi – 2 m;
Platforma ishchi kengligi – 2,5 m;
“TIIAME” diskli borona.
Massasi – 1040 kg;
Gabarit o’lchamlari:
Uzunligi – 2500 mm;
Eni – 2700 mm;
Balandligi – 1200 mm; disklar soni – 20 ta.
Ag’darma plug “OPTIMUS”.
Korpus – 3+1;
Traktor quvvati – 80-130 ot kuchi (59-96 kVt);
Massasi – 1325 kg;
Qamrov kengligi – 2,05 m;
Balandligi - 800 mm;
Ishlov berish chuqurligi – 250 mm.
Seyalka “PRIMUS”.
G’ildiraklar soni – 4 ta;
Asosiy rama uzunligi – 4/6,1 m;
Og’irligi – 850/1200 kg;
Traktor quvvati – 70/80 ot kuchi;
Ishlov berish qatorlar soni – 6/8;
Bunker sig’imi – 40 l;
Qo’shimcha g’ildiraklar – 15 ta;
G’ildiraklar oralig’I – 500 mm.
Universal kultivator “PARDUS”.
Talab qilinadigan quvvat – 90/100 ot kuchi;
Ishlov berish qatorlari 6/8;
Bunker sig’imi – 288 l.
Варақ
Ўзм
Варақ
№ Хужжат
Имзо
Сана
Ushbu markalar yaqin kunlarda to’liq ishlab chiqilib, tekshiruvlar asosida seriyali ishlab chiqarishga joriy etiladi. Bu markalar qishloq xo’jaligimizga kirib borgach, xalqimizning agrar sohadagi mushkul vazifalarini ancha-muncha yengillashtirish va ishchi kuchini tejash imkonini beradi. Hozirda korxona hodimlari bu markalar ustida ishlamoqda. Biz zavodda “Zamin“ va “Mitti” rusumli traktorlarning tayyor holatini ko’rishimiz mumkin.
Biz bugun amaliyotimiz davomida Hyundai WIN F 660 M avtomatik tokarlik stanogi bilan tanishdik. Bu stanogning boshqalardan farqi shundaki u deyarli yo’la avtomatlashtirilgan bo’lib, unda bajariladigan ishlar ishchi mexanik tomonidan dastur yordamida detallning ishchi chizmalari asosida tuzilib chiqiladi. Metallarda kesish ishlari olib borilganda ular qizib ketadi, ularning havoda sovishi metal qattiqligi o’zgarishiga olib kelmasligi uchun metal zagatovka doimiy sovitilib turadi. Sovitish suyuqligi sifatida ko’pincha suv va moy ishlatiladi. Zagatovkaga ishlov berish uchun turli kesuvchi, teshik ochuvchi yoki lezva ochuvchi metchik yoki sverlolardan mexanik tomonidan chizmalar asosida turlanib stanogning harakatlanuvchi qismi hisoblangan dastakka o’rnatiladi.
Stanokka o’rnatiladigan zagatovka uchun maxsus maydon ajratilgan bo’lib, ishlov beriladigan detall shu maydonga o’rnatiladi. Chunki dastak faqat shu maydonda ishlay oladi.
F 660 M stanogida bu maydon 1600x650 mm2 ni tashkil etadi. Shipendel 3 ta o’q bo’yicha harakatlanadi. X,Y,Z, o’qlari bo’yicha kiritiladigan maksimal qiymatlar mos ravishda 1400, 660, 635 mm ni tashkil etadi. Sverloni aylanish tezligi 94248 rad/min ni tashkil etadi. Stanok quvvati past rejimda 22, yuqori rejimda esa 25kVt bilan ishlaydi. Stanokda detalni tayyorlashdan oldin zagatovka qilinadi. Zagatovka esa lazerli kesish asboblari va eguvchi stanoklar yozdamida tayyorlanadi. Bajariladigan ishlar ketma-ketligini quyidagi detal eskizlarida ko’rish mumkin.
Варақ
Ўзм
Варақ
№ Хужжат
Имзо
Сана
Birinchi ishlovdan keying ko’rinish
Boshlang’ich zagatovka
Tayyor detall (bolt)
Варақ
Ўзм
Варақ
№ Хужжат
Имзо
Сана
Biz bugungi amalyotimiz davomida ELG 350 D termo plas avtomat qurilmasi bilan tanishib chiqdik.Bu qurilma termo plast listlar ishlab chiqarishga mo’ljallangan.Bu qurilmada 1-pazitsiyada 933 sm3 plastmassa eritilib diametri 60mm bo’lgan shnekdan 1840kg /sm3 bosim ostida haydaladi.Ishlab chiqarilgan termo plast 1000x1000 mm2 ya’ni 1 m2 yuzaga ega bo’ladi.Stanok bilan bir qatorda termo plast ishlab chiqarish uchun: - quvvati 25kVt bo’lgan ish unumdori 8kg/soat va 25kglik bunkirli meksir, 9kVt qizdirish quvvatli va 100kg sig’imga ega bo’lgan bunkirli quritgich.HKD 20 -1,5kVt quvvatli 400 kg/soat ish quvvatiga ega bo’lgan HKL-2 yuklagichi ishlatiladi.
Stanokdan olingan formaning minimal qalinligi 300mm ga teng bo’ladi.Termoplast mahsuloti to’g’risida qisqacha tohtaladigan bo’lsak bu mahsulot termoplast bu polimer material bo’lib uning asosini yuqori elastiklik va qovushqoqlikga ega bo’lgan plastmassa tashkil qiladi.Termoplastlar haroratga qarab o’z xususiyatlarini o’zgartirib boradi.
Saddce Type A seriyasidagi shlifovka mashinalari asosan gidravlik turdagi yuzani shliflash stanoklaridir.
Bu turdagi stanoklarning ishlashi va ishlatilishi juda qulay va uni boshqarayotgan ishchi uchun xavfsizlik juda yuqori. Bu avtomatlarning qulayliklaridan yana biri detall stanok lentasining oxiriga yetganida charx aylanishi avtomatik to’xtaydi, bundan tashqari shovqin chiqarish darajasi past. Sirtni tekislash aniqligi 0,002- 0,03 mm sirtni sovitib turish uchun moydan foydalaniladi.
DGS – 126 OA stanogi bizning korxonada mavjud bo’lib, u DGS sinfidagi eng yuqori marka hisoblanadi. Boshqalardagi kabi unda ham avtomatik modelni 3 ta o’qli gidravlik uzatma mavjud. Detalni o’rnatish stanogining o’lchamlari 1250x600 mm2.
Bu stanokdagi charxning aylanish chastotasi 50-60 Hz ni tashkil etadi va umumiy egallaydiga hajmi 5x3x2,5 m3 ni massasi esa 6,8 t ni tashkil qiladi.
Варақ
Ўзм
Варақ
№ Хужжат
Имзо
Сана
Bu stanogdan qishloq xo’jaligi mashinasozligida plitasimon detallar sirtlarini silliqlash maqsadida ishlatiladi. Misol uchun traktorlar tomlari, ramadagi balkalarni tekislashda shu qurilmadan foydalaniladi. Biz bugungi amaliyot davomida TIC GU – 35 H/A aylanma shliftlash stanogi bilan tanishib chiqdik. Bu stanogda asosan aylanish o’qiga ega bo’lgan detallar shliflanadi. Bu stanogda ishlash qulay va boshqaruv pulti sodda tuzilgan bo’lib, ishchi uchun xavfsizlik yuqori. Stanogda diametric 340 mm gacha bo’lgan detallarni shlifovka qilish mumkin. Stanogning ish tezligi 50-3000 mm/min oraliqda bo’lishi mumkin. Shpindelning uzunligi 30 mm ni tashkil qiladi. Stanogning umumiy og’irligi 3800 kg ni tashkil qiladi. GU – 35 H/A (350x1000) o’lchamli markasi uchun. Stanogda ishlov beriladigan traktor detallariga porshenlar va bir qator yuqori aniqlik talab qilinadigan joylarda ishlatiladigan silindrsimon detallar kiradi. Stanogning ish shpindeli uchun 0,3-8 kVt, g’ildirak shpindeli uchun esa 3,7-4 kVt lik motor talab qilinadi.
Biz amaliyotimizning bugungi kunida detallarni ishlab chiqarishning umumiy bosqichlarini o’rganish maqsadida amaliyot rahbari tomomidan har birimizga maxsus detallar berildi. Menga esa kichik tormoz ugologini ishlab chiqarish texnologik kartasini tuzish va shu asosda detallni yasash topshrildi.
Detallni tayyorlashda (LGH-350) lazerli kesgich yordamida metal plastinadan kerakli zagatovkani kesib olamiz va uni ikkinchi bosqichda 90 grad ga bukib ugolokni ishlov berilmagan qismini ishlash uchun uchinchi bosqichda WIN F 660 M stanogiga olib boramiz va kerakli dasturni kiritib, faskalarni egilishlarni hosil qilamiz. Oxirgi bosqichda esa uni standart bo’yicha o\lchamlarning xatoliklarini tekshirib, detallning yaroqli yoki yaroqlimasligini tekshiramiz. Bu esa detallarni tayyorlashda metal plastinadan lazerli keskich yordamida kesib olingan detall zagatovkasi shu bosqichdan keyin detallga faska va qayrilishlar ochiladi, radiuslar hosil qilinadi va bukiladi.
Варақ
Ўзм
Варақ
№ Хужжат
Имзо
Сана
Ish joyini loyihalash.
2
1
4
3
5
5 m
8 m
WIA F 660 M stanogi;
Chizmalar va loyihalar bilan ishlash stoli;
va 5 tayyor detallni saqlash va tekshirish uchun stol
Zagatovkalarni saqlash shkafi.
Варақ
Ўзм
Варақ
№ Хужжат
Имзо
Сана
Sexni loyihalash
Menga ish o’rni sifatida WIA F 660 M stanogi o’rnatilgan sex berild. Sexning loyihasi yuqorida ko’rsatilgan. Men bu sexda amaliyotning oxirgi haftasi davomida amaliyotchi sifatida ishladim va stanokka dasturni kiritish orqali tokarlik ishlarini olib boorish bilan tabishib chiqdim. O’zimga berilgan detallni oxirgi ishlarini shu sexda o’zim bajardim.
Варақ
Ўзм
Варақ
№ Хужжат
Имзо
Сана
Xulosa.
Biz 40 kunlik amaliyot davomida “Toshkent traktor zavodi” tarkibidagi “Qishloq xo’jaligi mashinasozligi konstruktorlik-texnologik markazi” MCHJ da bo’ldik. Men bu amaliyot mobaynida bir qator yangi va qishloq xo’jaligimizda foydalaniladigan traktor va maxsus mashinalar bilan tanishib, ularni o’rganib chiqdim. Zavodning tarkibidagi bizning korxonada shu qishloq xo’jaligimiz uchun zarur bo’lgan turli mashinalarni loyihalash va yaratish ishlari olib boriladi. Bu korxona Koreya bilan hamkorlikda yaratilgan bo’lib, unda ko’rgazma sifatida Koreyada ishlab chiqarilgan qishloq xo’jaligi mashinalari keltirilgan. Koreya qishloq xo’jaligi biznikiga qaraganda ancha ko’proq mexanizatsiyalashtirilganligini ularning qishloq xo’jalik mashinalaridan ham bilib olish qiyin emas. Bizda qo’l mexnati bilan bajariladigan texnikalar juda ham ko’pligini ko’rdik. Endilikda bizda ham shunday texnikalar ishlab chiqarilishi uchun ham shu korxona yaratilgan. Hozirda bu korxonada 20 dan ortiq yangi loyihalar ishlab chiqarilgan bo’lib, ulrning bir qismi tayyorlab bo’lingan. Zavodning ko’rgazmalari ichida o’zimizning konstruktorlar tomonidan ishlab chiqilgan “Zamin” va “Mitti” deb nomlangan markalar bo’lib, ularning nomlari, xususiyatlari ham jaxon talablariga javob beradi. Yaqinda bu traktorlarni o’z dalalarimizda ko’rsak ham ajabmas. Bundan tashqari bir qancha agregatlar paxta terish kultivatsiya aparatlari va pritseplar ham loyihalashtirilgan. Ular hozirda zavoddagi mutaxasislar jamoasida yig’ilmoqda. Zavoddagi barcha stanoglar va tekshiruv apparatlari Koreya va boshqa davlatlardan keltirilgan. Korxonaga berilayotgan e’tibor asosida davlatimiz tomonidan qishloq xo’jaligiga qaratilayotgan e’tiborni tushunishimiz mumkin.
