Xayitbayev abror ismoilovich orol dengizi qurishining quyi amudaryo landshaftlariga ta

III BOB. QUYI AMUDARYO LANDSHAFTLARIDA EKOLOGIK 

BARQARORLIKNI TA’MINLASH YO’LLARI. 

3.1. Quyi Amudaryo landshaftlarida ekologik muammolarni  

bartaraf etish yo’llari. 

Orol  muammosini  hal  qilish  olimlarning  va  mutaxassislarning  vazifasi. 

Lekin  shuni  aytish  keraki,  Orol  muammosini  hal  qilish  tub  mohiyati  bilan  suv 

resurslaridan  oqilona  foydalanishni  amalga  oshirishga  bog’liq.  Lekin  shuni 

aytish kerakki, yaqin kelajakda Orol dengizini avvalgi ko’lamda (o’lchamlarda) 

tiklash  haqiqatdan  uzoqda.  Orol  bo’yidagi

 

ekologik  krizisni  tugatish  kompleks 

va  butun  Orol  havza  hududi  bo’yicha  olib  borilishi  kerak.  Tuzli  chang  va 

tuzlarni  ko’tarilishi,  qumlarni  ko’chib  yurishini  to’xtatish,  xususan  qumlarni 

Amudaryo  va  Sirdaryo  deltalariga  bostirib  kirishini  oldini  olish  maqsadida 

ularni  mustahkamlash,  tuz  to’zishi  mumkin  bo’lgan  joylarini  shamolga 

berilishini oldini olish uchun ma’lum tadbirlarni qo’llash amaliy ahamiyat kasb 

etadi. 

Orol va Orolbo’yi ekologik, ijtimoiy-ekologik muammosini bartaraf qilish 

uchun  turlicha  yechimlar  taklif  qilingan.  Shulardan  biri  2003-2005  yillarda 

Qozog’iston Respublikasi tomonidan amalga oshirilgan. Kichik va Katta Orolni 

ajratib  turuvchi  damba  qurilib,  endi  Sirdaryodan  oqib  kelayotgan  suv  Kichik 

Orolda  to’plana  boshladi.  Natijada  suv  sathi  oshib,  sho’rlik  kamaydi.  Biroq  bu 

Orolning janubiy qismi zarariga bo’lmoqda. 

Endilikda,  Orol  sathini  ma’lum  bir  mutloq  balandlikda  saqlab  qolish 

uchun  Orolga  har  yili  kamida  20  kub  km  suv  quyilib  turishi  kerak.  Biroq, 

daryolarning  90  %  suvi  sug’orish  uchun  sarf  bo’layotgan  hozirgi  bir  paytda, 

buncha ko’p miqdordagi suv massasini to’plash ehtimoli juda kam.  

Shu  sababli,  asosiy  vazifa  Orolbo’yi  hududlaridagi  to’qay  va  ko’l 

landshaftlarini  saqlab  qolish,  iloji  boricha  ularning  miqdorini  oshirib  borish  va 

ularning  ekologik  xolatini  optimallashtirish,  Orolning  qurigan  qismlaridagi 

chang  aralash  tuz  massalarining  havoga  ko’tarilishini  kamaytirish,  ushbu 

---

 

hududda  yashovchi  axolini  toza  ichimlik  suvi  bilan  ta’minlash  hamda  ularga 

sifatli dori-darmon va tibbiy xizmatlar ko’rsatishdan iborat.  

Orolbo’yi  mintaqasidagi  ekologik  axvolni  yaxshilash,  ekologik  bo’xron 

oqibatlarini  yumshatishda  mamlakatimizda  bu  borada  amalga  oshirilayotgan 

chora-tadbirlar muhim o’rin tutayotir.  

Tabiiy resurslardan foydalanishni tartibga soladigan va tabiatni muxofaza 

qilish samaradorligini oshirishga qaratilgan qonunlar qabul qilindi. O’zbekiston 

ushbu  soxadagi  asosiy  xalqaro  xujjatlar,  chunonchi,  transchegaraviy  suv 

oqimlari  va  xalqaro  ko’llarni  ximoya  qilish  va  ulardan  foydalanishga  oid 

konvensiyaga qo’shildi.  

O’zbekiston keyingi o’n yil davomida Orolbo’yi aholisining hayot tarzini 

yuksaltirish,  yangi  ish  o’rinlari  ochish,  hududni  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlantirish 

hamda  Orol  dengizi  havzasida  suv  resurslari  va  atrof-muhitni  himoyalash 

yo’nalishlariga  bir  milliard  200  million  AQSh  dollaridan  ko’proq  mablag’ 

ajratdi. 

O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  2013-yil  14-maydagi 

farmoyishi  bilan  2013-2015-yillarga  mo’ljallangan  qator  loyihalar  belgilab 

berildi. 

Misol  uchun,  “Amudaryo  deltasida  kichik  ko’llar  barpo  etish”  loyihasi 

dastlabki  bosqichining  amalga  oshirilishi  natijasida  beshta  suv  chiqarish 

inshoati,  qirg’oqni  ximoya  qiluvchi  45  kilometrlik  dambalar  qurish,  umumiy 

maydoni 70 ming gektar va 810 million kub metr sig’imga ega boshqariladigan 

muhandislik suv xavzalari bunyod etish imkonini berdi.  

So’nggi  15  yil  mobaynida  Amudaryo  deltasidagi  180  ming  gektar 

maydonga  suv  chiqarildi  va  kichik  ko’llar  barpo  etildi.  Bu  tadbir  yoz  davrida 

suv  xavzalarida  avvalo  baliqchilikni  rivojlantirishga,  shuningdek,  yaylov  va 

pichanzorlarga suv yuborishga, shu bilan birga chorvachilik uchun yem-xashak 

bazasini yaratishga imkon bermoqda. Ushbu say-xarakatlar natijasida Amudaryo 

deltalari etaklarida daryo o’zanlarining ikki chekkasidagi to’qaylarni ma’lum  

 

---