|
6-Jadval
Turkmaniston Respublikasi Toshhovuz viloyati aholisining sog’ligi
haqidagi ma’lumotlar.
Ko’rsatkich
Sobiq
SSSRda
yil
hisobida
Turkmanist
onda yil
hisobida
Toshhovuz
viloyatida
yil hisobida
O’rtacha umr ko’rish (yil
hisobida).
70
64,7
64,1
Onalik o’limi (har 100 mingta
tuqqan ayoldan)
47,7
77,1
93,0
Bolalik o’limi (1-yoshgacha har
1000 tirik tug’ilgan boladan)
24,7
56,4
75,2
Virusli gepatit (har 100 ming
kishiga nisbatan)
305,4
264,3
547,8
Mayib-majruh bo’lib tug’ilish
(har 100 mingta tug’ilgan bolaga
nisbatan)
301 (1995)
437 (2000)
Hozirgi kunda, Qoraqalpoistonda markazlashtirilgan suv ta’minoti bilan
axolining 33,0%, shu jumladan, shaharlarda 60,0%, qishloq joylarda 10%
ta’minlangan. So’nggi yillarda bu masala yuzasidan olib borilgan bir muncha
say-harakatlar natijasida axolining ichimlik suvi bilan ta’minlashi yaxshilandi,
ammo mazkur muammo hamon keskinligicha qolmoqda. Ushbu muammoning
keskinligi, birinchidan mintaqa axolisining asosiy qismi ichimlik suvi bilan
ta’minlanmaganligi, ikkinchidan esa uning sifati talab darajasiga javob
bermasligi bilan ifodalanadi.
Masalan, janubiy va markaziy mintaqalarda qishloq axolisining aksariyat
qismi artezian suvlardan, shu bilan birga shimoliy va g’arbiy mintaqalarda esa
ariq suvlaridan foydalanmoqdalar. Qoraqalpog’istonda hozirda Orol bo’yi
axolisining toza ichimlik suvi bilan ta’minlanishi borasida bir muncha ishlar
amalga oshirildi. Nukus va Urganch shaharlari tomon katta diametrli quvurlar
yotqizildi va ular orqali ko’p miqdorda toza ichimlik suvi bilan ta’minlashi bilan
qishloq joylarida ko’pincha kasalliklarning keskin kamayishiga olib keldi.
Rasmiy ma’lumotlarga qaraganda, so’nggi 10 yil oldin Orol bo’yidagi
Mo’ynoq, Qo’ng’irot, Chimboy, Qorao’zak tumanlarida 1997-2005 yillar
davomida sil kasalligining avj olinishi kuzatilgan. Bunga sabab, Orol bo’yidan
ko’tarilayotgan chang-tuz, shuningdek axolining yarmi ifloslangan
ochiq
suv
xavzalaridan foydalanardi.
Ekologik vaziyat oqibatida kasallanish darajasi yuqoriligi, shuningdek,
suv resurslarining tanqisligi sababli, mintaqada axolining ko’plab ko’chib
ketishiga olib keldi. Bu esa o’z navbatida axoli sonining o’sishiga, bevosita
ta’sir etadi.
Yana bir jiddiy muammolardan biri bu ishsizlik masalasidir. Masalan,
1970-yillarda faqat Aralsk shahrida, baliq ovlash xo’jaligining yo’qalishi
natijasida, ya’ni dengizda kema yurishi va u bilan bog’liq bo’lgan kemalarni
tamirlash xizmatining yo’q bo’lishi natijasida 5000 kishi ishsiz qoldi.
Dengizning qarama-qarshi qirg’og’idagi Mo’ynoq shahrida ham xuddi shunday
vaziyat vujudga keldi. Bundan tashqari Qizil-O’rda sellyuloza–qog’oz
kombinati ish faoliyati to’xtab qolishi va boshqalarni ham shu muammolar
toifasiga kiritish mumkin. Orol dengizi atrofidagi baliqchilik xo’jaligi ham
batamom tugatildi. Bu zonadagi 2 ta baliq kombinati, 10 ta baliq zavodi va 17 ta
baliqchilik xo’jaliklari bor edi. Bular faqat bevosita ko’rinib turgan iqtisodiy
zararlar, bundan tashqari Orolda baliq ovlovchi va transport floti, qishloq
xo’jaligi ekinlari hosildorligining, yaylovzorlar hosildorligining pasayishi va
boshqalar natijasida keltirilgan moddiy zararlar hisobga olinmaydi.
Orol bo’yiga keltirilgan iqtisodiy zararlarni baholash mualliflar tomonidan
har xil belgilanadi. Suv xo’jaligi muassasalari iqtisodiy zararni (bevosita
dengizning qurishi, baliq ovlovchi va transport kemalarining yo’q bo’lishidan
kelgan zararlar) yiliga 90 million so’m deb hisoblasa, mustaqil ekspert
iqtisodchilar yillik zararni – 1-2 milliard so’m (1988 y. hisobida) deb
hisoblaydilar.
Albatta bu zararlarning hammasi xomaki, chunki bu zararlarga, ekologik,
aholi soligining yomonlashuvi, ijtimoiy keskinliklar va boshqa juda ko’pgina
masalalar hisob-kitobga kirmaydi.
Shunday qilib, Orol dengizining qurishi sabablari uning tabiiy geografik
hamda ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarini qisqacha bayon qilishga urinib ko’rdik.
Bundan ko’rinib turibdiki, Orol muammosi juda katta muammo ekan.
Hozirgi vaqtda Orol tangligidan chiqish eng muhim chora tadbirlar
aholining yashash sharoitini va sog’lig’ini yaxshilashdan iborat bo’lishi kerak.
Bunda uni toza suv bilan taminlashni yaxshilash, kanalizatsion sistemalar,
tozalovchi inshoatlar qurish, yadro ximikatlarni qo’llashni man qilish, daryo
suviga tozalanmagan va drenaj suvlarini tashlashni to’xtatish, axoliga meditsina
xizmati ko’rsatishni keskin ravishda yaxshilash va boshqalar kiradi.
Bundan keyingi muhim vazifalar sug’orish sistemalari va inshoatlarini
qaytadan yaxshilash, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi strukturalarini
o’zgartirish va mukammallashtirish, xo’jalikni yuritishning yangi formalarini
joriy etish va boshqalardan iborat.
Orol dengizi atrofida juda ko’p qishloqlar, shaharlar bor. „Orolbo’yi
regioni” deb ataluvchi bu mintaqada 5 mln. ga yaqin aholi yashaydi. Ana
shu
aholining butun xo’jalik faoliyati Orol dengizi bilan bog’liq bo’lgan.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
