Xavfsizlik qoidalari

Izolyatsiyalovchi dastakli chilangarlik-yig‘uv asboblari

2.1.63. Izolyatsiyalovchi dastakli asboblar 1000 V kuchlanishgacha bo‘lgan elektr uskunalarida kuchlanish ostida ishlash uchun asosiy himoya vositasi sifatida qo‘llaniladi.

2.1.64. Faqat GOST 11516-79* talablari asosida tayyorlangan izolyatsiyalovchi dastakli asboblarni ishlatishga ruxsat etiladi. Izolyatsiyalovchi dastaklar g‘iloflar shaklida yoki tayanch bilan mahkamlangan nam o‘tkazmaydigan, moy va benzin ta’siriga chidamli, mo‘rt bo‘lmagan, elektr izolyatsiyalovchi materialdan yasalgan echilmaydigan qoplama shaklida tayyorlanadi. Izolyatsiya dastakni batamom qoplashi va uning halqa-tayanch o‘rtasigacha bo‘lgan uzunligi 100 mm dan kam bo‘lmasligi kerak. Otvyortka o‘zagining izolyatsiyasi uning uchiga 10 mm qolgunga qadar davom etishi lozim. Izolyatsiyalovchi dastaklar yuzasi va qalinligi nuqsonsiz bo‘lishi hamda g‘ovaklar, singan va shishgan joylari bo‘lmasligi shart.

Shaxsiy ekranlovchi komplektlar

2.1.65. Shaxsiy ekranlovchi komplektlar xodimlarni 50 Gs chastotali kuchlanishi 500 kV bo‘lgan elektr uskunalari yuzaga keltiradigan, kuchlanganligi 500 kV/m gacha bo‘lgan elektr maydoni ta’siridan shaxsiy himoya qilish uchun mo‘ljallangandir.

2.1.66. Kuchlanish ostida bo‘lgan tok o‘tkazuvchi qismlarga tegish mumkin bo‘lgan hollarda, chunonchi panellarda, elektr yuritmalarda, ishlab turgan yig‘malarda va 1000 V kuchlanishgacha bo‘lgan zanjirlarda ishlashda, elektr asbob-uskunalarni profilaktik sinashda (bevosita sinov o‘tkazayotgan shaxslar uchun), elektr payvandlash ishlarida shaxsiy ekranlovchi komplektlardan foydalanish man qilinadi. Havo harorati 42° S dan Yuqori bo‘lganda ekranlovchi komplektlarni ishlatish tavsiya qilinmaydi. Bunday hollarda statsionar yoki ko‘chma ekranlovchi uskunalarni ishlatish maqsadga muvofiqdir.

2.1.67. Ekranlovchi komplektga maxsus ish kiyimi, maxsus poyabzal, qo‘l va boshni himoya qiluvchi vositalar, yuzni himoya qiluvchi ekran (kerak bo‘lgan taqdirda), strubsinali yerga ulagich simlari kiradi.

2.1.68. Ekranlovchi komplektlar 3 xilda tayyorlanadi:

EPR podstansiya va havo elektr uzatish tarmoqlarini ta’mirlash ishchilari uchun (yozgi);

EPX podstansiyaning navbatchi ishchilari uchun (yozgi);

EPZ havo elektr uzatish tarmoqlarini ta’mirlovchi ishchilar uchun (qishgi).

2.1.69. EPR ekranlovchi komplektga kapyushonli kurtka va yarimkombinezon, elektr o‘tkazuvchi qoplamali kaska yoki uning ustidan kiyiladigan elektr o‘tkazuvchi toladan to‘qilgan jild, elektr o‘tkazuvchi tagi charm poyabzal, elektr o‘tkazuvchi rezinadan qilingan rezina etik, elektr o‘tkazuvchi qo‘lqop (2 juft), strubsinali yerga ulagich simlari kiradi.

2.1.70. EPX ekran komplekti EPR komplektiga o‘xshash bo‘lib, ekranlovchi ish kiyimi bilan farq qiladi (kurtka, yarimkombinezon o‘rniga elektr o‘tkazuvchi toladan qilingan kapyushonli xalat ishlatiladi).

2.1.71. EPZ ekranlovchi komplekt tarkibiga kapyushonli kurtka va issiq astarli shim, elektr o‘tkazuvchi qoplamali yoki jildli kaska, kigiz etik ustidan kiyish uchun elektr o‘tkazuvchi rezinali kalish; elektr o‘tkazuvchi rezinadan qilingan rezinali etiklar, elektr o‘tkazuvchi qo‘lqoplar yoki engli qo‘lqoplar, strubsinali yerga ulagich simlari kiradi.

2.1.72. Yilning sovuq vaqtlarida EPR va EPX yozgi ekranlovchi komplektlarni qishgi umumiy foydalaniladigan ishchi kiyim ustidan kiyib ishlatish mumkin.

2.1.73. Ekranlovchi komplektlarning barcha elementlari o‘zaro ishonchli ulanishi hamda oyoq kiyim yoki strubsinali sim orqali ekranlovchi ishchi kiyimlar yerga ulanganda elektr zanjiri hosil qilishi uchun kontaktli chiqish tugmalari bilan ta’minlanadi.

2.1.74. Har bir ekranlovchi komplekt inventar raqami bilan belgilangan bo‘lishi zarur. Ekranlovchi komplektlarni ishlatish «SHaxsiy ekranlovchi komplektlarni ishlatish yo‘riqnomasi» talablari asosida olib borilishi lozim.

2.1.75.EPR va EPZ ekranlovchi komplektlari shaxsiy foydalanish uchun berilishi va aniq ishchilarga biriktirilishi lozim. EPX ekranlovchi komplektlari umumiy foydalanishga mo‘ljallangan bo‘lishi mumkin, lekin komplektga kiruvchi maxsus oyoq kiyimlar esa alohida har bir ishchiga biriktirilgan bo‘lishi zarur.

2.1.76.Ekranlovchi komplektlar havo harorati 2° S — 30° S, namligi 80 foizdan oshmagan, quruq isitiladigan xonalardagi maxsus javonlarda saqlanishi kerak. Ekranlovchi kiyimlar ilgaklarda, oyoq kiyimlar va kaskalar esa taxta tokchalarda saqlanishi zarur.

2.1.77. Komplektlarni kontaktlar chiqishlari orqali ko‘tarib yurish va osib qo‘yish man qilinadi.

2.1.78. Maxsus kiyim va poyabzallarni muntazam ravishda tozalab, o‘z vaqtida ta’mirlab turish lozim.

2.1.79. Ekranlovchi komplektdagi maxsus kiyim elementlarini, elektr o‘tkazuvchanligini tiklash va tashqi ko‘rinishini yaxshilash uchun (kurtka, shim, xalat, chuntaklardagi so‘kilgan choklarni hamda yirtilgan joylarini yo‘qotish va kontaktli chiqarishlarni tiklash), shuningdek, kaska jildi va ekranlovchi qo‘lqoplarni ta’mirlashga ijozat beriladi. Ta’mirlash jarayonida elektr o‘tkazuvchi gazlamani elektr o‘tkazmaydigan gazlama bilan almashtirish man qilinadi. Ekranlovchi poyabzalni elektr o‘tkazuvchanligini tiklash maqsadida ta’mirlash man qilinadi. Faqat uning tashqi ko‘rinishini yaxshilash uchun ta’mirlash ishlariga (tagcharmni qoqish, so‘kilgan choklarni tikish va boshq.) ruxsat etiladi.

2.1.80. Ekranlovchi komplekt bilan yomg‘ir paytida plashsiz yoki ivib ketishga qarshi boshqa himoya vositasiz ishlash man etiladi. Ivigan maxsus ishchi kiyimni siqib quritish man qilinadi, ularni ilgakga osib quritish zarur.

Ko‘chma yerga ulagichlar

2.1.81. Ko‘chma yerga ulagichlar odamlarni o‘chirilgan tok o‘tkazuvchi qismlarda ishlayotganda xatolik bilan berilgan yoki tashqi elektr kuchlanish ta’sirida paydo bo‘lgan kuchlanishdan himoya qilish uchun ishlatiladi.

2.1.82. Ko‘chma yerga ulagichlar yerga ulovchi simlarga ulash uchun xizmat qiluvchi qisqich (qisma)dan, yerga ulovchi va uskunaning barcha fazalari tok o‘tkazuvchi qismlarini o‘zaro tutashtiruvchi simdan hamda yerga ulashga yoki yerga ulangan konstruktsiyaga ulashga mo‘ljallangan uchlik yoki strubsinadan tashkil topgan. Har bir fazaga alohida ko‘chma yerga ulagichni qo‘llashga ruxsat beriladi.

2.1.83. Ko‘chma yerga ulagichlar quyidagi talablarni qondirishi shart:

1) Ular yalang‘och egiluvchan ko‘p tolali mis simdan tayyorlanishi va kesimi bir fazali yoki fazalararo qisqa tutashuv jarayonida termik bardoshlik talablarini qoniqtirishi kerak, lekin kuchlanishi 1000 V dan Yuqori bo‘lgan elektr uskunalari uchun 25 mm² dan, kuchlanishi 1000 V gacha bo‘lgan elektr uskunalari uchun esa 16 mm² dan kam bo‘lmasligi zarur. Mis simlar kesimini termik bardoshligi bo‘yicha tanlab olishda boShlang‘ich haroratni 30° S, yakuniy haroratni 850° S qabul qilishga ijozat beriladi. Ko‘chma himoya yerga ulagachlarni qisqa tutashuv tokidan qizishini hisoblashda quyidagi sodda formuladan foydalanish tavsiya qilinadi:

Bunda: S_min — simning minimal kundalang kesimi; I_ust — qisqa tutashuv tokining eng Yuqori miqdori, t_f — fiktiv vaqt.

Amaliyotda t_f uchun ushbu elektr uskunasini asosiy releli himoyasining eng katta o‘rnatilgan ishlash vaqti olinishi kerak. Qisqa tutashuv tokining qiymati Yuqori bo‘lgan holda bitta yerga ulashning termik mustahkamligi etarli bo‘lmasa, bir nechta parallel yerga ulash o‘rnatishga ruxsat beriladi.

2) Bir-biri bilan tutashtiruvchi simlarni shinalarga ulovchi qisqich (qisma)ning konstruktsiyasi shunday bo‘lishi kerakki, ko‘chma yerga ulagich qisqa tutashuv toki o‘tganda dinamik kuch ta’sirida o‘rnatilgan joyidan chiqib ketmasligi kerak. Qisqich (qisma)lar yerga ulagichlarni tok o‘tkazuvchi qismlarga shtanga yordamida o‘rnatish va olishga mo‘ljallangan moslama bilan jihozlangan bo‘lishi zarur. Egiluvchan mis sim qisqich (qisma)ga bevosita yoki mustahkam presslangan mis uchlik yordamida ulangan bo‘lishi zarur. Sim ulangan joylaridan sinmasligi uchun uni egiluvchan po‘lat simli prujina shaklidagi qobiqqa joylashtirish tavsiya qilinadi. Egiluvchan mis sim tolalarini mexanik shikastlanishlardan saqlash maqsadida simni aniq ko‘rinadigan qobiqqa solib qo‘yish ham tavsiya qilinadi.

3) Simdagi yerga ulash uchun mo‘ljallangan uchlik, strubsina ko‘rinishida yoki yerga ulangan konstruktsiya yoxud yerga ulagich simiga mahkamlanuvchi qisqich konstruktsiyasiga (barashkasiga) mos holda bajarilishi zarur.

4) Ko‘chma yerga ulagich elementlarining kontakt yuzalari qalaylab oqartirilgandan sung presslash, payvandlash yoki bolt bilan mustahkam va qattiq ulanishi shart. Buning uchun kavsharlash man qilinadi.

2.1.84. Havo elektr uzatish tarmoqlari simlarini yerga ulash uchun ishlatiladigan ko‘chma yerga ulagich uskunalarini metall ustunlar konstruktsiyasiga, yog‘och ustunlarni yerga ulash qurilmasiga yoki maxsus vaqtinchalik yerga ulagichga ulashga ruxsat etiladi.

2.1.85. Sinash sxemalarida ishlatiladigan ko‘chma yerga ulagich simining kundalang kesimi kamida 4 mm², elektr uzatish tarmoqlaridagi ustundan izolyatsiyalangan yashin qaytargich troslari hamda ko‘chma uskunalarni (laboratoriya va h. k) yerga ulashda esa mexanik mustahkamligiga qarab kamida 10 mm² bo‘lishi shart.

2.1.86. Har bir ko‘chma yerga ulagichda uning raqami va yerga ulovchi simlarning kundalang kesimi ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim. Bu ma’lumotlar yerga ulagichga mahkamlangan birkaga yoki strubsinaga (uchlikka) o‘yib yozilgan bo‘lishi lozim.

2.1.87. Har bir ko‘chma yerga ulagich har 3 oyda bir marta hamda ishlatishdan oldin va qisqa tutashuv toki ta’sirida bo‘lgan hollarda ko‘zdan kechirilishi shart. Simlarning ulangan kontaktlari emirilganda, mexanik mustahkamligi pasayganda, ular erib tushganda, 5 foizdan ko‘p sim tolalari uzilganda va shunga o‘xshash holatlarda ko‘chma yerga ulagichlar ishlatishdan olib tashlanishi kerak.

To‘siq qurilmalari va dielektrik qalpoqlar

2.1.88. To‘siq qurilmalari ishchilarning bexosdan kuchlanish ostidagi tok o‘tkazuvchi qismlarga xavfli masofagacha yaqinlashishdan saqlash hamda taqsimlovchi uskunalar uchastkalariga kirish yo‘llarini to‘sish uchun qo‘llaniladi. To‘siq qurilmalariga shchitlar kiradi.

2.1.89. SHchitlar alif shimdirilgan va rangsiz lok surtilgan quruq taxtadan yoki tiniq elektr izolyatsiyalovchi materialdan qilinishi lozim. Ularga xavfsizlik texnikasi plakatlari mahkamlanishi yoki «Elektr uskunalarini ishlatishda xavfsizlik texnikasi qoidalari»ga muvofiq yozuvlar yozib qo‘yilishi lozim. SHchit konstruktsiyasi mahkam, qulay, qiyshayishi va ag‘anashiga imkon bermaydigan choralar ko‘rilgan, og‘irligi esa bir kishi ko‘tarib o‘rnatadigan bo‘lishi darkor. SHchit balandligi kamida 1,7 m, pol bilan pastki qismi oralig‘i ko‘pi bilan 10 sm bo‘lishi kerak.

2.1.90. SHchitlarni shunday o‘rnatish kerakki, ular xavf paydo bo‘lganda xodimlarning xonadan chiqib ketishiga xalaqit bermasligi zarur.

2.1.91. SHchitlarning kuchlanish ostidagi tok o‘tkazuvchi qismlarga tegib turishiga ruxsat berilmaydi. Ish joyini to‘suvchi shchitdan kuchlanish ostidagi tok o‘tkazuvchi qismlargacha bo‘lgan masofa «Elektr uskunalarini ishlatishda xavfsizlik texnikasi qoidalari»da qayd etilgan masofaga mos kelmog‘i shart. («Elektr uskunalarini ishlatishda xavfsizlik texnikasi qoidalari», «SHarq», 1995 yil, 14-bet).

2.1.92. To‘siqlarni mustahkam o‘rnatish yoki mahkamlash uchun mo‘ljallangan shchitlarni ishlatishdan oldin ularning ulangan qismlari mustahkamligini, barqarorligini va detallarning chidamliligini tekshirish lozim.

2.1.93. Elektr tokiga ulab yuborishning oldini olish uchun qalpoqlarni bir qutbli ajratgich pichoqlariga kiygiziladi. Qalpoqlar elektr xavfsizligi shartlari bo‘yicha ko‘chma yerga ulagichni o‘rnatishning iloji bo‘lmagan elektr uskunalarining ulangan joylarida qo‘llaniladi. Qalpoqlar ajratgich pichoqlariga bemalol kiygizilishi va unda mustahkam turishi zarur. Qalpoqlar rezinadan yoki plastmassadan tayyorlanadi. Ularni o‘rnatish va echib olgan asosiy himoya vositalarini qo‘llagan holda amalga oshirilishi zarur. Qalpoqlarda yoriqlar, darz ketgan joylar, begona jismlar mavjudligi va boshqa buzilishlarning yo‘qligi har 12 oyda bir marta tekshirilishi lozim.

Xavfsizlik plakatlari va belgilari

2.1.94. Xavfsizlik plakatlari va belgilari (bundan keyin plakatlar va belgilar) xatolik bilan ish joyiga kuchlanish berish mumkin bo‘lgan kommutatsion apparatlar harakatini taqiqlash, kuchlanish ostida bo‘lgan tok o‘tkazuvchi qismlarga yaqinlashish xavfli ekanligini ogohlantirish, mehnat xavfsizligining muayyan talablari bajarilgandan keyingina ma’lum harakatlarni amalga oshirishga ruxsat berish, turli ob’ektlar, qurilmalar va ularning joylashgan o‘rnini ko‘rsatish uchun qo‘llanilishi zarur. Plakatlar va belgilar ogohlantiruvchi, taqiqlovchi, ko‘rsatmali va ko‘rsatuvchi guruhlarga bo‘linadi.

2.1.95. Plakat va belgilar qo‘llash harakteriga qarab muntazam hamda ko‘chma bo‘lishi mumkin. Muntazam plakat va belgilarni elektr izolyatsiyalovchi materiallardan (tekstolit, getinaks, polistirol va h.k.) tayyorlash tavsiya qilinadi, beton va metall yuzalariga (havo elektr uzatish tarmog‘i ustunlari, kamera eshiklari va h.k.) esa, trafaretlar yordamida bo‘yoqlar bilan tushiriladi. Metall plakat va belgilar o‘rnatishga ham ijozat beriladi. Ko‘chma plakatlar elektroizolyatsiyalovchi materiallardan (plastmassadan, kartondan) tayyorlanishi lozim. Ochiq elektr uskunalarida metalldan qilingan ko‘chma plakat va belgilarni qo‘llashga ijozat beriladi.

Xavfsizlik plakatlari va belgilarining ro‘yxati, o‘lchami, shakli, ishlatish joyi va sharti 7-ilovada keltirilgan.

2.2. Shaxsiy himoya vositalari

himoya ko‘zoynagi

2.2.1. Himoya ko‘zoynagi metall va boshqa materiallarni qayta ishlash mobaynida mayda zarrachalar, eritilgan mastika tomchilari, kislotalar, ishqorlar, elektrolitlar va bo‘yoqlarning ko‘zga tushishidan, saqlagichlarning kuyishi natijasida sachrovchi metall zarrachalari hamda uchqunlari, kavsharlash vaqtidagi gaz gorelkalarining alangasi, yoyi va hokazolardan ko‘zni himoya qilish uchun ishlatiladi.

2.2.2. Himoya ko‘zoynaklari belgilangan vazifasiga qarab, standart va texnik shartlar (GOST 12.4.003-80, 12.4.013-85 va boshq.) talablariga javob berishi kerak. Uzoq muddatli ishlarda oynasi terlaydigan ko‘zoynaklarning ichki yuzasi terlashdan saqlovchi maxsus tarkib bilan moylanishi lozim.

Qo‘lqoplar

2.2.3. Qo‘lqoplar qo‘lni uchqunlardan, erigan metall zarrachalarining sachrashidan, to‘ponidan, Yuqori haroratdan, neftdan, ishqordan, kislotadan, suvdan, mexanik ta’sirlanishdan saqlash uchun mo‘ljallangan.

2.2.4. Erigan metallar, kabel mastikalari bilan ishlaganda qiyin yonuvchi asbest, spilka va boshqa gazlamalardan tikilgan qo‘lqoplardan foydalanish shart.

2.2.5. Qo‘lqoplar GOST 12.4.010-75 talablari asosida tayyorlanishi zarur. Qo‘lqoplar 6 tipda ishlab chiqariladi: baxyalab tikilgan, barmog‘i choklab ulangan; barmoqli, qo‘lqopning pastki qismi to‘la Qo‘lqoplar kuchbichilgan; barmog‘i qo‘lqop bukilishining yon tomonida joylashgan; 2 ta barmoqli; elastik lenta bilan bilaklarga bog‘langan, qunjlari uzaytirilgan — 4 ta o‘lchamli.aytiruvchi va himoya qoplamalariga ega. Qunjlari uzaytirilgan qo‘lqoplar 420 mm dan kam bo‘lmasliga kerak. Erigan metall, mastika va boshqa moddalar oqib ketishining oldini olishda qo‘lqoplar kiyim englarini zich qoplab olgan bo‘lishi kerak.