Xavfsizlik masalalari, muammolari va ularning kelib

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 6 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
380 
w
www.oriens.uz
July 
2021
 
 
atamasi keng tarqaladi. Ekspertlar hamjamiyatida mazkur tushuncha haqida XX 
asrning 50-yillarida ilk bor xavfsizlikning 
harbiy aspektlarini mujassam etgan tor 
kategoriya
sifatida gapirila boshlandi”
6
. Ikkinchi jahon urushi va “Sovuq urush” ga 
qadar davlatlarning siyosiy-iqtisodiy ustunligi ularning harbiy qudrati va qo’l ostidagi 
hudud jihatdan bo’ysundirgan birliklar va koloniyalar bilan belgilanar edi. Davlatlar 
o’z hududlarini kengaytirish va ta’sir doirasiga kiradigan hududlarni ushlab turishda 
bevosita harbiy kuchga tayanar edi. Shunday qilib, mintaqaviy xavfsizlik gegemon 
davlatlarning o’z xoxish irodasiga ko’ra dunyoni geografik jihatdan bo’lib olgan 
hududlarida harbiy-chegaraviy kuchlar yordamida bevosita ta’minlanar edi.
Ikkinchi jahon urushidan keyin dunyoda asosan ikki kuch hukmronligi 
boshlandi. Bu kuchlar o’zining kapitalistik va sotsialistik g’oyalari asosida dunyoni 
ikki qutb sifatida shakllantirdi. Mazkur davr tadqiqotchilar tomonidan xavfsizlik 
sohasida “strategik tadqiqotlar”ning “oltin davri” sifatida baholanadi. Uning doirasida 
harbiy soha xavfsizlik muammolarini tadqiq etishning ustuvor yo’nalish, maxsus va 
umumiy harbiy kuch esa – milliy xavfsizlikni ta’minlashning yagona samarali 
vositasi (quroli) sifatida qaralgan. Shu bois, o’z g’oyalariga nisbatan “dushman 
timsoli” va harbiy tahdidning mavjudligi xavfsizlikning boshlang’ich elementi bo’lib 
xizmat qilgan. Nazariy va amaliy ma’noda xavfsizlik tahdidlarni boshqarish bilan 
uyg’un holda ko’rilgan. Bu davrda endilikda xavfsizlik subyektlari tizimida suveren 
davlat markaziy o’rin egallay boshladi. Bu o’rinda milliy xavfsizlik va davlat 
xavfsiligi markaziy o’ringa chiqadi. 
Davlatning yoki mamlakatning xavsizligi to’g’risida so’z yuritilganda olimlar 
fikrlari o’rtasida ko’plab qarama-qarshiliklar mavjud. Bunga sabab, davlat 
xavfsizligiga nisbatan qaysi atamani ko’proq mos kelishi va shunga mos uning 
faoliyati asosiy prinsiplarini belgilab olishdan iborat. Masalan, “milliy xavfsizik” 
atamasi SSSR mafkurasi faoliyati uchun qarama-qarshi tushuncha edi. Chunki, 
“milliy xavfsizlik” – bu alohida olingan bir millatning xavfsizligini anglatib 
mohiyatan bir millatning manfaati ustunligi bilan xarakterlanadi. Bu esa o’z tarkibiga 
kirgan “xalqlarning tengligi” g’oyasini ilgari surgan Sobiq Sovet davlati uchun 
o’zining mafkuraviy prinsiplari buzilishiga olib kelardi. V. E. Chekanov SSSRdagi 
“milliy xavfsizlik” tushunchasi keng tarqalmaganligini ta’kidlaydi, chunki “bu tarixiy 
bosqichda “milliy” tushunchasi mutlaqo boshqacha mazmunga ega bo’lib, unga 
ko’ra, birinchi navbatda, har bir millatning o’ziga xos xususiyatlari va o’z hududida 
6
Bobokulov I. I., Umarov X. P. Xavfsizlik asoslari. O’quv qo’llanmasi. – T.: JIDU, 2010. – B.7. 

---