Xulosa
Iqtisodiyotni erkinlashtirish va bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida
iqtisodiyotni rivojlantirishga bir qancha omillar ta’sir etadi. Mana shu omillardan
eng muhimlaridan biri bu xarajatlar hisoblanadi. Misol tariqasida avtomobil
transporti korxonalarda xarajatlar hisobini olib xulosa qiladigan bo’lsak:
Mamlakatimiz transport tarmog’ida avtomobil transporti strategik ahamiyatga
ega bo’lgan tarmoq hisoblanadi. Shunday bo’lsada, avtomobil yo’llarni ta`mirlash
xizmatlari va asfal't ishlab chiqarishga doir xarajatlarning hisobi, auditi va tahlili
bo’yicha adabiyotlar mavjud emas, sohaga doir mavjud adabiyotlarda ham aynan
ushbu mavzuning o’ziga xos jihatlari etarlicha asoslanmagan. Shu boisdan ham, bu
yo’nalishda ilmiy tadqiqot ishlarini kengaytirish davr talabi sanaladi. Zero,
tarmoqlar bo’yicha xarajatlarni optimallashtirish uchun eng avvalo, maskur
tarmoqlarda xarajatlarning konseptual va tashkiliy xususiyatlarini yoritib berish
lozim.
Asfal't ishlab chiqarish tannarxing asosiy kompentini moddiy
xarajatlar tashkil etadi. Moddiy xarajatlarning to’g’ri hisobga olinishi va nazorat
qilinishi ta`mirlanayotgan avtomobil' yo’llarining sifatliligini ta`minlaydi.
Ishlab chiqarishga doir mehnat xarajatlarini hisobga olish va
audit qilishda ushbu xarajatning rag’batlantiruvchi funksiyasiga alohida e`tibor
qaratish lozim. Zero, mehnat xarajatlari ko’proq subyektiv omillarga, ya`ni
ishchining mehnatga bo’lgan munosabati bilan belgilanadi. Ushbu munosabnining
yaxshilanishi korxonada mehnat unumdorligining oshishiga, pirovardida ishlab
chiqarilayotgan mahsulot birligida mehnat xarajatlarining kamayishiga, bu esa o’z
navbatida mahsulot tannarxining pasayishiga olib keladi.
Har qanday turdagi mahsulot tannarxini kal'kulyasiya qilishda
ustama ishlab chiqarish xarajatlarini ishlab chiqarilayotgan mahsulot turlariga
mutanosib taqsimlash muhim jarayon hisoblanadi va bunda taqsimlashning ilg’or
(activity based costing) usullaridan foydalanish muhim ahamiyatga ega.
Avtomobil' yo’llarini ta`mirlash xizmatlari va asfal't ishlab
chiqarish xarajatlari auditini o’tkazishda tarmoqning o’ziga xos jihatlari auditorlar
tomonidan etarlicha hisobga olinmaydi.
Ishlab chiqarilayotgan asfal't tannarxini kal'kulyasiya qilishning
halqaro tajribada keng qo’llanilayotgan usullaridan foydalanish ishlab chiqarishga
doir xarajatlarni tannarx obyektiga ratsional taqsimlash imkoniyatini beradi.
ФОЙДАЛАНИШГА ТАВСИЯ ЭТИЛАДИГАН АДАБИЁТЛАР
РЎЙХАТИ
I. Меъёрий - ҳуқуқий ҳужжатлар
1. 1. Ўзбекистон Республикаси Қонунлари
1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси.–Т: Ўзбекистон, 2010.-10 б.
2. Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодекси–Тошкент. 2007 йил 25 декабр
3. «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида» қонун. 1996 йил 30 август.
4. «Аудиторлик фаолияти тўғрисида» қонун. 2000 йил 26 май.
(13.12.2002 йилда ўзгартиришлар киритилган)
5. Ўзбекистон
Республикаси
Қонуни.
“Аудиторлик
фаолияти
тўғрисида”ги қонунга ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ҳақида”.
“СБХ” газетаси, №38 (115), 2007 й. 21 сентябрь. 7-8 бет.
1.2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармонлари ва
Қарорлари
6. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Тўғридан-тўғри хусусий
хорижий инвестицияларни жалб этишни рағбатлантириш борасидаги
қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида» ги ПФ-3594-сонли Фармони. 2005
йил 11 апрел.
7. Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
«Тадбиркорлик
субъектлари томонидан тақдим этиладиган ҳисобот тизимини
такомиллаштириш ва уни ноқонуний талаб этганлик учун
жавобгарликни кучайтириш тўғрисида»ги Қарори. 2005 йил 15 июнь,
№ ПҚ-100.
8. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Жиноят йўли билан
топилган даромадларни легаллаштириш, молиявий – иқтисодий ва
солиқ соҳасидаги жиноятларга қарши курашни кучайтириш чоралари
тўғрисида»ги Қарори. 2006 йил 21 апрел, № ПҚ-331.
1.3. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг Қарорлари,
Халқаро ташкилотлар, Ўзбекистон Республикаси Вазирликлари ва
Қўмиталари меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлари
9. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Маҳсулот (иш,
хизмат) ларни ишлаб чиқариш ва сотиш харажатлари таркиби ҳамда
молиявий натижаларни шакллантириш тартиби тўғрисида Низомни
тасдиқлаш тўғрисида»ги Қарори. 1999 йил 5 феврал. 54-сон.
10. Ўзбекистон
Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Хўжалик
юритувчи субъектлар харажатлари ва молиявий натижаларининг
шаклланиши ҳисоби тартибини такомиллаштириш тўғрисида»ги
Қарори. 2003 йил 15 октябрь, № 444
11. «Бухгалтерия ҳисоби, статистик ва бошқа ҳисоботларда хорижий
валютадаги операцияларни акс эттириш тартиби тўғрисида Низом».
ЎзР МВ, ИВ, ДСҚ, МББ, ДСҚ томонидан 2004 йил 2 сентябрда №98,
41, 2004-57, 257-В, 8 қарори билан тасдиқланган.
12. Бухгалтерия
ҳисобининг халқаро стандартлари.-Т.: Ўзбекистон
иқтисодчилар уюшмаси, 1994.–1-2-3 қисмлар.
13. Разъяснения международных стандартов финансовой отчетности.
КМСФО. International Accounting Standards Board-Алматы, (МСФО
«12) 2001.243-273 с.
14. Молиявий ҳисоботни тайѐрлаш ва тақдим этишнинг Концептуал
асослари. Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлигида 1998 йил 14
августдаги 475-сон билан рўйхатга олинган
15. 1-сон БҲМС «Ҳисоб сиѐсати ва молиявий ҳисобот». ЎзР. АВ
томонидан 1998 йил 14 августда рўйхатга олинган, № 474.
16. 21-сон БҲМС «Хўжалик юритувчи субъектларнинг молиявий-хўжалик
фаолияти бухгалтерия ҳисоби Счѐтлар режаси ва уни қўллаш бўйича
Йўриқнома» Ўз.Р.Адлия Вазирлигидан 2002 йил 23-октябрьда
рўйхатдан ўтган, № 1181.
17. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирининг 2002 йил 27
декабрдаги “Молиявий ҳисобот шакллари ва уларни тўлдириш
қоидаларини тасдиқлаш тўғрисида”ги 140-сон буйруғи. ЎзР АВ
томонидан 2003 йил 24 январда рўйхатдан ўтказилган, №1209.
(кейинги ўзгаришлар билан).
18. Юридик шахсларга солиқлар, божхона ва мажбурий тўловларни
II. Президент Ислом Каримов асарлари ва сўзлаган нутқлари
19. Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш давр талаби. 5 - том.-Т.:
Ўзбекистон, 1997. – 384 бет.
20. Каримов И.А. Озод ва Обод Ватан, Эркин ва фаровон ҳаѐт – пироворд
мақсадимиз. 8 - том. - Т.: Ўзбекистон., 2000. -528 бет.
21. Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш,
мамлакатимизни ислоҳ қилиш ва янгилаш». Ўзбекистон Республикаси
Президенти Ислом Каримовнинг Олий мажлиснинг Қонунчилик
Палатаси ва Сенатининг қўшма йиғилишида сўзлаган нутқи. - Т.:
Ўзбекистон, 2005. – 96 бет.
22. Каримов И.А. Мамлакатимиз тараққиѐти ва халқимизнинг ҳаѐт
даражасини юксалтириш – барча демократик янгиланиш ва иқтисодий
ислоҳотларимизнинг пировард мақсадидир. - Т.: Ўзбекистон, НМИУ,
2007. - 200 бет.
23. Каримов И.А. Демократик ҳуқуқий давлат, эркин иқтисодиѐт
талабларини тўлиқ жорий этиш, фуқоролик жамияти асосларини қуриш
– фаровон ҳаѐтимиз гаровидир.-Т.: Ўзбекистон, 2007.
24. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч.- Т.: Маънавият, 2008. -
176 бет.
25. Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон
шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари. - Т.:
Ўзбекистон, 2009. - 56 бет.
26. Каримов И.А. Асосий вазифамиз-ватанимиз тараққиѐти ва халқимиз
фаровонлигини янада юксалтиришдир.-Т.: Ўзбекистон, 2010.- 56 бет.
27. Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада
чуқурлаштириш
ва
фуқаролик
жамиятини
ривожлантириш
концепцияси. –Т.:Ўзбекистон, 2010.-48 бет.
28. Каримов И.А. Демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва
фуқаролик жамиятини шакллантириш-мамлакатимиз тараққиѐтининг
асосий мезонидир 19-жилд.. –Т.:Ўзбекистон, 2011.-48 бет.
29. Каримов И.А. Бизнинг йўлимиз – демoкратик ислoҳoтларни чуқурлаштириш
ва мoдернизация жараѐнларини изчил давoм эттириш йўлидир.
Президент
Ислoм Каримoвнинг Ўзбекистoн Республикаси Кoнституциясининг 19
йиллигига бағишланган тантанали марoсимдаги маърузаси.
// Халқ
сўзи, 2011 йил 8 декабрь.
30. Каримов И.А. 2012 йил ватанимиз тарақиѐтини янги босқичга
кўтариладиган
йил
бўлади.
Ўзбекистон
Республикаси
И.А.Каримовнинг 2011 йилнинг асосий якунлари ва 2012 йилда
Ўзбекистоннинг ижтимоий иқтисодий ривожлантиришнинг устувор
йўналишларига бағишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги
маърузаси// Халқ сўзи, 2012 йил 20 январь, № 14 (5434).
III. Илмий монография, ўқув қўлланма ва дарсликлар
31. Байрашев А.З.,Султанова Д.А. Введение в МСФО. Т. “Professional
Development”, 2009 г. 276 стр.
32. Завалишина И. А. Налоги : теория и практика .- Т.: “Мир экономики и
права”, 2004 год. 169 стр.
33. Зайналов Ж. Солиқлар ва солиққа тортиш. – Самарқанд.:СКИ
кутубхонаси, 2002.-41-62 бетлар.
34. Исроилов Б.И.Солиқлар ҳисоби ва таҳлили: муаммолар ва уларнинг
ечимлари. Монография. – Т.:Ўзбекистон, 2006.
35. Уразов К.Б. Бухгалтерия ҳисоби ва аудит. Ўқув қўлланма. – Т.:
Ўқитувчи, 2004, 178-179 б.
36. Уразов К.Б., Ваҳидов С.В. Бошқа тармоқларда бухгалтерия ҳисобининг
хусусиятлари.Дарслик.-Т.: «АДИБ НАШРИЁТИ» МЧЖ, 2011.
V. Хорижий нашрлар
37. Суглобов А.Е, Жарылгасева Б.Т. Бухгалтерский учет и аудит.
Учебное пособие.-М.: КНОРУС,2005.-496 стр.
VI. Илмий мақолалар ва конференция тезислари
38. Пошоходжаева Д.Д. Фойда солиғига таъсир қилувчи харажатлар
ҳисобининг методологик муаммолари ва уларнинг ечимлари.
“Бухгалтерия ҳисоби, иқтисодий таҳлил ва аудитнинг назарий ва
методологик муаммолари” (2-қисм) мавзусидаги республика илмий-
амалий конференция материаллари тўплами.-Самарқанд, СамИСИ,
2010 йил, 28 июн,-150-160 бетлар.
39. Уразов К.Б.,Пошоходжаева Д.Д. Фойда солиғи кўрсаткичлари ва улар
ҳисобининг концептуал жиҳатлари. Жаҳон молиявий-иқтисодий
инқирозининг оқибатларини бартараф этиш шароитида бухгалтерия
ҳисоби ва аудитнинг сифатини ошириш мавзусидаги халқаро
конференция материаллари. -Тошкент, 2009 йил, 8-9 октябр, -32-35
бетлар.
40. Уразов К.Б., Пашаходжаева Д.Д. О значении и порядке проведения
аудиторского анализа показателей прибыли.// Теория и практика учета,
анализа, аудита и статистики в России и странах СНГ . Материалы
Международной научно-практической конференции -Тамбов 26
апреля 2011 год,-Стр.309-316
41.
http://www.pravoteka.ru/lib/np/0038/39.html
-
Характеристика
налоговой системы Российской Федерации
42.
http://www.soliq.uz/uz/regions/40/
Меъѐрий-ҳуқуқий ҳужжатлар.
43.
http://www.google.co.uz
Фойда солиғи ҳисоби ва аудити.
Do'stlaringiz bilan baham: |