Xankeldiyeva G. Sh., Muminova E. A

9.5-jadval Ishlab chiqarish ixtisoslashuvi va mamlakatlar bo‘yicha yirik TMKlarning

taqsimlanishi (2012 yil)

Faoliyat sohalari	TMKlar miqdori	Ta’sischi mamlakatlar	Faoliyat sohalari	TMKlar miqdori	Ta’sischi mamlakatlar
Neft va gaz qazib olish	43	AQSh, Xitoy, Rossiya va boshqalar	Yuqori texnologiyali ishlab chiqarish	16	AQSh, Yaponiya, Tayvan va boshqalar
Bank-moliya xizmatlari	71	AQSh, Xitoy, Avstraliya va boshqalar	Avtomobillar va avtomobil ehtiyot qismlari ishlab chiqarish	17	Yaponiya, Germaniya, AQSh va boshqalar
Oziq-ovqat mahsulotlari sanoati	9	Shveysariya, AQSh, Buyuk Britaniya va boshqalar	Farmatsevtika ishlab chiqarishi va biotexnolo- giyalar	22	Shveysariya, Fransiya va boshqalar
Dasturiy ta’minot, kompyuter xizmatlari	13	AQSh, Germaniya, Hindiston, Yaponiya va boshqalar	Chakana savdo sohasi	17	AQSh, Ispaniya, Meksika va boshqalar
JAMI	208

Globallashuv sharoitida TMKlar faoliyat xususiyatlarining o‘zgarishi ularning milliy va mamlakatning o‘ziga xos omillarini hisobga olishni talab qiladi. Shu munosabat bilan, zamonaviy TMK mamlakat mansubligini baholash Danningning milliy chegaralar bo‘ylab kapital oqimlari nazariyasi asosida amalga oshiriladi. Bu ko‘rsatkich ma’lum bir mamlakatda joylashgan asosiy kompaniyalar soni bilan belgilanadi. Asosiy bosh kompaniyalar TMKlarning “yuragi” bo‘lib, ular joylashgan mamlakatlar butun TMK faoliyatiga katta ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bundan tashqari, Danning nazariyasiga ko‘ra, bunday TMKlarning miqdori va sifati “mamlakat ichidagi ortiqcha investitsiyalar oqimi”ni ko‘rsatadi, bu esa ma’lum darajada mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanish darajasini aks ettiradi.

9.6-jadvalni shakllantirish uchun turli istiqbolli xalqaro hududlarni “milliy chegaralardan tashqaridagi kapital oqimlari” nuqtai nazaridan tavsiflash uchun tanlab olindi. Eng ko‘pi yirik korporatsiyalar AQShda jamlangan – 174 ta, ikkinchi o‘rinda Yaponiya – 38 ta, Fransiya va Xitoyda joylashgan transmilliy korporatsiyalar soni bir-biriga yaqin bo‘lib, bu ulardagi iqtisodiy rivojlanish va ichki kapital yetarlilik darajasining deyarli bir xilligini ko‘rsatadi.

9.6-jadval Zamonaviy TMKlarning mamlakatlar bo‘yicha mansubligi (2012 yil)