Xamsa alisher Navoiy xamsa

0 ‘ninchi maqolat 

ROSTLIK TA’RIFIDA

Har kishinikim odati to‘g‘rilik bolsa, falak unga 

har  qancha  teskarilik,  qaysarlik  qilganida  ham 

qo'rqadigan joyi bolmaydi.  0 ‘qning tayanch par- 

lari to‘g‘ri bolsa, yem ing egriligi unga biron ziyon 

yetkazarmidi?  Y o l  qancha  to‘g ‘ri  bolsa,  yolchi 

maqsadidagi manziliga tezroq yetib boradi. Shun­

day  vaqtlarda  qinglr-qiyshiqligi  tufayli  yolning 

uzayib ketishi aniq-ku!

Nay  to‘g‘ri  bolgani  uchun  ham  odamlar  uni 

tinglashni yoqtiradilar. Chang egri bolgani uchun 

quloglni burab jazo beradilar.

Ayvondayonayotgan sham o ti to‘g‘ri ko'tarilishi 

tufayli kechki bazm shohidi boladi,  ko‘p aylanib 

uchavergani  bilan parvonaning yetib  borish joyi 

malum.

Sarv qomati o‘q kabi to‘g‘ri, shu tufayli shamol 

ham  unga ziyon yetkazolmaydi.  Bog'da  chirma- 

shishdan  boshqa  ishni  bilm aydigan  sunbul 

egriligidan yuzlari qorayib ketgan.

Chang  asbobi  qili  to‘g‘ri  ekan,  nafis  ovozlar 

chiqaraveradi, salgina egri bolsa, soz chiqmaydi.

Nazari to‘g‘ri odam to‘g‘ri, pokiza kishi boladi. 

Kimning qoli  egri  bolsa,  u  o‘g ‘ridir.  Q ol  egrilik- 

ka moyil bolsa, uni kesibgina tuzatish mumkin. 

Har kimikim to'g'rilikni istasa, u ikki xususiyatni 

anglab  olsin.  Birinchidan,  kishining  so‘zi  to‘g‘ri 

bolsa,  so'zigina  emas,  balki  ham  so‘zi-yu,  ham

53

---

o‘zi  to‘g‘ri  bolsa,  halol  bolsa.  Biri  buki,  yolg'on 

gapirib  qo^ganida achinsa,  to‘g‘ri  so‘zni  chiroyli 

gapirsa.  Aw algisi  yaxshi,  lekin  ikkinchisi  ham 

yomon emas.

Yolg'onni kamroq gapiradigan kishilar koshki 

bizning davronda ham bolsa edi.  Kimki bu dav- 

ronda rostgo'y bolsa,  ishi doimo kam-u ko'stlik- 

dan boshqa narsa bolmaydi.  Davr egrilikni talab 

qiladi,  sen rostlikni tilasang,  rozilik bildirmaydi. 

To'g'rilikni shon-sharaf deb bilgan kishilarga dav- 

ron gardishi dushmanlik qiladi. Qalam to‘g‘rilikni 

talab  qilgani  uchun  boshi  kesiladi.  «Alif»  harfi 

to‘g‘rilikni yaxshi ko'rgani uchun «balo»  so'zi uni 

oyoqlari  ostiga  olib  majaqlaydi.  Yangi  oy  egriligi 

tufayli hammaning diqqatini o‘ziga tortadi.  Salla 

chirmalib-chirmalib bosh ustiga chiqishga sazovor 

boladi.  Yo‘q-yo‘q,  bunday emas,  bu yozganlarim 

xato.  Balki  barchasi  qalamning  bitgan  xatolari, 

egri bilan to‘g‘rining ta’rifi ayni haqiqatdir.  Sham 

to‘g‘riligidan xursand bolib kuyadi-yu, lekin bosh- 

dan oyogl nur boladi.  Chaqmoqning ishi egrilik 

bolgani tufayli ham, garchi u ham yoritsa-da, yer 

ichiga  kirib  y o ‘q  boladi.  Dehqon  reja  chekmas 

ekan,  bog‘  o'rniga  changal  unadi.  Dehqon  mo- 

lasiz  urug‘  sochsa,  suvni  teng  ichmay  qanchasi 

yakson  boladi.  Ko‘zgu yuzi  qancha tekis  bolsa, 

sohibjamollar yuzi  to‘g‘ri  bolib  ko'rinadi.  Uning 

yuzi  sayqallanmagan  bolsa,  atrofidagi  bezaklar 

uni m utawal -  turli xilda: cho‘ziq, yo‘g‘on va h.k. 

ko‘rsatadi.  Quyosh jim   turgan  suvda  to‘g‘ri  aks 

ko'rsatsa,  suv qo‘zg‘alsa,  egri ko'rsatadi.

Xato  qilib  bilmasdan  yolg‘on  gapirib  qoVish 

yolg‘onchi deb atashga asos bololmaydi,  chunki

---

bu  xil  odamlar  xato  qilganini  anglagach,  o'zlari 

undan  voz  kechishadi.  Yolg‘on  gapirishni  shior 

qilib  olgan,  doim  yolg'on  so‘zlashga  odatlangan 

odamlarni erkag-u musulmon deb bolmaydi.

Yolg'onchilikni  kasb  qilgan  kishi  har  qancha 

harakat  qilsa  ham,  bir-ikki  ishi  yurishadi-yu, 

uning yolg‘onchiligini xalq bilmay qolsa ham, Al- 

loh  ogoh  bo lib,  ко‘rib  turadi-ku!  Ushbu  sifatini 

eldan har qancha yashirmasin, yolg'on oxir o‘zini 

bir kuni oshkor etadi.

Odamlarni har  sohada aldab yurishdan ko‘ra 

o‘g‘rilik  undan  yaxshiroqdir.  Har  kishi  yomon, 

yovuz  niyat  bilan  ont  ichgan  bolsa  ham,  niyati 

o‘g‘irlik bolsa,  kaforat  bilan  daf qilish  mumkin. 

Kimki  o‘z  so'zini  yolg'onga  aylantirgan  bolsa, 

u  qolgan  barcha  so‘zlarini  har  qancha  rost  de- 

masin,  el  uning  so'zlari  rostligiga  hech  qachon 

ishonmaydi.  Uni  azobga  solgan  bu  ziyon,  zarar 

shu  darajadaki,  hatto  kaforat  bilan  ham undan 

ozod bolish ilojsiz.