Xalqaro tovarlar va xizmatlar bozoridagi raqobat

a 1 ,.... a n - tenglamaning koeffitsientlari;
a 0 b 0 - tenglamaning erkin shartlari.
Amaldagi har bir tenglamaning koeffitsientlarining qiymatlari har bir parametrning mahsulotning bozor narxiga ta'sirini miqdoriy ravishda aniqlashga imkon beradi.
Korrelyatsiya-regressiya bog'liqliklari ishonchli matematik aloqalar asosini tashkil etuvchi statistik ma'lumot uchun qulay tarzda qo'llaniladi. Mahsulotni, ayniqsa, texnik jihatdan murakkab bo'lgan uy-ro'zg'or buyumlarini va sanoat va texnik maqsadlar uchun mahsulotlarni sotib olayotganda, xaridor mahsulotni sotib olish uning uchun qancha turishini va uning ishlash muddati davomida umumiy xarajatlar qancha bo'lishiga e'tibor beradi (iste'mol narxi):

Raqobatdosh mahsulotlardan birini tanlash imkoniyati bilan xaridor o'zining umumiy xarajatlarini minimallashtirishga intiladi, ya'ni:
C sarfi -\u003e min.
Shu bilan birga, mahsulot sifati (mahsuldorlik, ishonchlilik, energiya sarfi, texnik xizmat ko'rsatish qobiliyati va boshqalar) bilan operatsion xarajatlar o'rtasida aniq bog'liqlik mavjud. Qoida tariqasida, bu qaramlik teskari, ya'ni. yuqori texnik darajadagi va sifatli mahsulot, qoida tariqasida, uning ishlashi davomida ancha samarali bo'ladi. Shunday qilib, tovar ishlab chiqaruvchisi iste'molchiga o'z muammolarini eng samarali echimini ta'minlab, Ts iste'molini -\u003e min shartini ta'minlab, o'z harakatlarini tabiiy ravishda ma'lum chegaralar ichida yuqori sotish bahosi bilan qoplash huquqiga ega.
Shu bilan birga, xaridorlarni (marketing kommunikatsiyalarining turli vositalaridan foydalangan holda) taklif etilayotgan tovarlardan foydalanganda olishlari mumkin bo'lgan imtiyozlarga ishontirish kerak. Yangi mahsulotni sotish narxini quyidagi munosabatlarga qarab baholash mumkin:
bu erda: sum - bu butun mahsulotni ishlatish muddati davomida yangi mahsulotni ekspluatatsiya qilishning umumiy qiymati;
Tspr.n - \u200b\u200braqobatchining taklif qilgan tovarlarni iste'mol qilish narxi.
Taklif etilayotgan mahsulot narxidagi sifatni hisobga olishning yana bir usuli sifatida mahsulotning raqobatbardoshligini aniqlashga asoslangan yondashuvdan foydalanish mumkin:
Texnik-iqtisodiy raqobatdoshlikni teng darajada ushlab turish uchun yangi mahsulot narxi quyidagi munosabatlar bilan aniqlanishi mumkin:
;
bu erda C kamchiliklari. - bazaviy (ma'lumotnoma) mahsulotni iste'mol qilish narxi;
3 ekspluatatsiya. - mahsulotning butun ishlash muddati davomida yangi mahsulotni ekspluatatsiya qilish sohasidagi xarajatlar.
Jahon raqobati sivilizatsiyalar o'rtasidagi raqobat xarakterini tez sur'atlar bilan egallamoqda - va bu oddiy haqiqatning dahshatli ma'nosi insoniyat tomonidan endigina amalga oshirilmoqda. Buni tushunishning eng oson usuli - millatlararo to'qnashuvlarga o'xshashlik, uni qo'zg'atish mantiqsizligi sababli alohida og'irlik jinoyati: ularni o'chirish qiyin, chunki tomonlar turli xil qadriyatlar tizimida mavjud va shuning uchun ham kelisha olmaydilar.
Tsivilizatsiyalar o'rtasidagi raqobat ishtirokchilari millatlararo nizo tomonlaridan ham chuqurroq bo'lingan. Ular nafaqat turli xil maqsadlarni turli yo'llar bilan ta'qib qiladilar, balki bir-birlarining qadriyatlari, maqsadlari va usullarini ham tushunmaydilar. G'arb, etnik - Xitoy va diniy Islomning moliyaviy kengayishi nafaqat turli tekisliklarda rivojlanib bormoqda; ular bir-birlarini har qanday ijtimoiy taraqqiyotning asosiy masalasi - hokimiyat masalasiga turlicha munosabatda bo'lganliklari uchun emas, balki o'zlarining turmush tarzi tufayli dushman sifatida chuqur begona hodisa sifatida qabul qilmaydilar. Kompromis faqat turmush tarzi o'zgargan taqdirda, ya'ni tsivilizatsiya sifatida yo'q qilingan taqdirda mumkin.
Bunday raqobat shunchaki uning har bir ishtirokchisiga nisbatan o'zi uchun tizimli bo'lmagan va shu sababli og'riqli va halokatli usullar bilan amalga oshirilmaydi; u murosasiz xarakterga ega va kuchlarning zohiriy tengligi va hech kimning muhim yutug'i uchun imkoniyat yo'qligi bilan ham o'sib boradi.
Rossiyani jahon iqtisodiyotiga qo'shilishning eng samarali va samarali strategiyasi - bu eksportning faol o'sishi va uning salohiyatini differentsiyalashga yo'naltirilgan holda iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish kombinatsiyasi. Ushbu maqsadga erishishning asosiy vositasi sarmoyaviy muhitni umuman yaxshilash, tegishli sohalarga sarmoyalarni jalb qilish, eksportni rag'batlantirish mexanizmlarini yaratish, hayotga yaroqli eksport sanoatini shakllantirish maqsadida tashqi iqtisodiy tartibga solishning turli vositalaridan foydalanish hisoblanadi.

Xulosa
Zamonaviy raqobat jahon bozorining ajralmas atributi va bozor jarayonlarining shakli sifatida misli ko'rilmagan ko'lam, dinamizm va keskinlik bilan ajralib turadi.
Raqobat ko'lami tashqi savdo operatsiyalari ishtirokchilari sonining keng o'sishi bilan bog'liq bo'lib, ilmiy-texnik inqilob raqobatga alohida dinamizm bag'ishlaydi.
Amerikalik iqtisodchi M. Porterning asarlari tashqi savdo siyosatining eng yangi kontseptsiyalarini asoslashda yaxshi ma'lum, "qiyosiy ustunlik" nazariyasining ba'zi qoidalarini yirik firmalarning tashqi savdo strategiyasi bilan birlashtirishga harakat qilmoqda. Ushbu asarlarning o'ziga xos xususiyati - bu pragmatik xarakter, ko'plab mamlakatlarning tashqi savdosi bo'yicha tadqiqot materiallariga bog'liqligi. Porter tomonidan qabul qilingan hal qiluvchi xulosa tashqi tomondan juda ahamiyatsiz, mamlakatning xalqaro raqobatbardoshligi birinchi navbatda uning etakchi firmalarining murakkab raqobatbardosh ustunliklari bilan belgilanadi. Porter tadqiqotining yangiligi ana shunday raqobatdosh ustunliklarni shakllantiruvchi hal qiluvchi shartlarni aniqlashda.
Milliy farovonlik ko'p jihatdan raqobatdoshlik darajasiga bog'liq bo'lib, uning asosini milliy kompaniyalarning "taraqqiyoti" darajasi va ishbilarmonlik muhitining holati bilan ifodalanadigan mamlakat iqtisodiy siyosati tashkil etadi. Siyosiy barqarorlik, aniq va aniq makroiqtisodiy siyosat, bozorni erkinlashtirish va xususiylashtirish zarur, ammo iqtisodiy rivojlanish uchun etarli shart emas. Mikroiqtisodiy darajadagi islohotlar bir xil darajada muhim va ba'zi hollarda yanada muhimroqdir.
Aniq bozordagi raqobatchilar tahlili quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi:

1. 
   Bozorning tuzilishi va tavsiflanishini aniqlash.
   
2. 
   Tayanch raqobatchilar xarakteristikasini tasvirlash va aniqlash.
   
3. 
   Tayanch raqobatchilarni baholash.
   
4. 
   Raqobatchilar xarakterini oldindan ko‘ra bilish.
   
5. 
   Potensial raqobatchilarni aniqlash.
   

Raqobatlarning tahlili firmaning va raqobatchilikning tarmoq ichidagi, tarmoqlararo narxlarga oid va narxlarga oid bo‘lmagan kabi turlarini o‘rganishni ko‘zda tutadi.Tahlilni o‘tkazishda iqtisodchilar tomonidan taklif etilgan turli raqobatli tuzilishlarga tayanish muhimdir. Odatda, bunday tuzilishni 4 ga bo‘lish mumkin: sof (yoki takomillashgan) raqobat, oligopoliya, monopolistik raqobat va monopoliya.
Firmalarda katta darajada strategiyalarni tanlash erkinligi, turli xil strategiyalarni qo‘shish imkoniyatlari mavjud. Masalan, umumiy strategiya sifatida diversifikatsiyani tanlab, kompaniya yangi bozorda xarajatlarni minimallashtirishda yetakchilikdan foydalanib yoki turli bozorlarda ishlab, yangi bozorda bosib olish raqobat strategiyasini o‘tkazadi, u defferensiatsiya strategiyasini tanlashi va “qaymog‘ini olish” strategiyasini saqlab turishi mumkin. Strategiya vositalarining qo‘shilishi har bir alohida firma strategiyalariga noyoblik, umuman iqtisodiyot uchun esa biznesning ko‘p tarzliligini beradi.
Firma strategiyasini tanlashdagi muhim omil uning bozorga oid yoshi hisoblanadi. Firmaning evolyutsiyasi – uning marketing strategiyasining evolyutsiyasidir. Endigina tuzilgan firmaning faoliyatini yo‘lga qo‘yish uchun qoidaga ko‘ra, iqtisodiyotning “kulrang sichqonlari” – kommutant strategiyasi xizmat qiladi. Yuqori unumli ishlab chiqarish uskunalariga ham, maxsus bilimlarga ham, ilmiy-texnik bazaga ham ega bo‘lmay turib ushbu firma tanlagan ishonchli faoliyat sohasi tufayli o‘ziga barqaror holat, foydaning yetarlicha darajasini ta’minlashi, kapital jamlashi (yig‘ishi) va miqdor (miqyos) jihatdan kattalashib borishi mumkin.
Biroq strategiyalarni mos holda o‘zgartirmasdan, miqyosning mexanik ravishda kattarishi halokatli, chunki bozorda hukmronlik qilayotgan korporatsiyalar, agar ularning qandaydir alohida kuchli tomonlari bo‘lmasa, yangi raqobatchilarga toqat qilmaydi.
“Yoshi o‘tgan sichqon” ko‘pincha halokatga mahkum. Yashab qolish va rivojlanishda davom etish uchun kichik firma o‘z vaqtida “ayyor tulki”ga – ixtisoslashgan kompaniyaga aylanishi zarur. Agar firma boshqalarga nisbatan yaxshiroq nimadir qilishni o‘rgansa, endi uning uchun raqobatchilar, ular qanchalik kuchli bo‘lsalar ham firma tanlagan faoliyat tarmog‘ida qo‘rqinchli emas. “Tulki” kompaniya o‘sib, mustahkamlanib, o‘zining bozor segmentini, avvalo mahalliy, keyin xalqaro miqyosda o‘zgartiradi. Bu faoliyatga misol qilib, “Sony”ni keltirish mumkin.
Biroq tanlab olingan joy o‘lchami cheklangan. O‘sishni davom ettirish uchun ommaviy ishlab chiqarish sohasiga o‘tish kerak. Bu – oddiy tanlov emas, chunki o‘zining bozordagi joyida “tulki” raqobatchilar uchun juda qaltis. Ko‘p paytlar ommaviy ishlab chiqarishga o‘tish, agar tanlangan ixtisoslik istiqbolli bo‘lsa, yaxshilik bilan tugaydi. Ana shunda “ayyor tulki” “kekkaygan sher”ga, ya’ni o‘z mahsulotlari bilan mahsulotlarning qandaydir turli xiliga nisbatan tez o‘sib borayotgan talablarni qondiruvchi kompaniyaga aylanadi. “Sher”ning holatiga boshqa yo‘l – ITTKIga yorib kirish yo‘li ham bor.
Keyin firmaning evolyutsiyasi violent strategiyasi doirasida davom etadi. “Kekkaygan sher”ning dinamik ahvoli “qudratli fil” roli bilan almashadi. Bozorning to‘laligiga ko‘ra, yagona mahsulotning asiri bo‘lib qolmaslik uchun firma hamma yerda ustunlikka ega bo‘lish maqsadida hamma yangi sohalarga yorib kira boshlaydi. Qudratli filning ahvoli juda barqaror: kompaniya bu holda yuz yil va undan ham ko‘p vaqt faoliyat yuritishi mumkin. Biroq kelgusida endi yoqimli bo‘lmagan evolyutsiya – “aylana olmaydigan begemot” yo‘nalishiga tushib qolish ham mumkin. Ulkan o‘lchamlarini saqlab qolib, bunday firma – “begemot” kam boshqariladigan, o‘sishdan uzil-kesil qolgan, sanoqsiz ikkinchi darajali korxona sifatida o‘sib chiqadi, u bilan birga ulkan o‘lchami tufayli daromadlilik (foyda olish) ham o‘sadi. Biroq bu vaziyatdan chiqishning ikki yo‘li bor – qisqartirish strategiyasi (keraksizini qirqib tashlash) va “fil”ning to‘dasi qaytish yoki omadliroq raqobatchi tomonidan “yutilib” firma tarixiga yakun yasaladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YHATI

1. 
   O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. TOVAR: O‘zbekiston, 2014.- 46 b.
   
2. 
   O‘zbekiston Respublikasining «Markaziy banki to‘g’risida»gi Qonuni.
   
3. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev Birlashgan
   

1. 
   Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 72-sessiyasidagi nutqi.1.09.2017 y.
   

4. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. 23 dekabr, 2017 yil.
   
5. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF- 4947-sonli “2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi buyicha Harakatlar strategiyasi to‘g’risida”gi Farmoni.
   
6. 
   Sh.M. Mirziyoev. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston
   

2. 
   davlatini birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: O‘zbekiston, 2016. – 56 b.
   
3. 
   11. Микроэкономика: учеб. / Под.ред. Грязновой А.Г. и Юданова А.Ю. М.: КНОРУС, 2010. - 704 с.
   
4. 
   Jahon iqtisodiyoti: darslik / Ed. A.S. Bulatov. - M.: Yurist, 1999. - 734 p.
   
5. 
   Lomakin V.K. Jahon iqtisodiyoti: Universitetlar uchun darslik. - M.: Moliya, UNITI, 1998. - 727 p.
   
6. 
   Xalqaro iqtisodiy aloqalar: Universitetlar uchun darslik / Ed. V.E. Rybalkin. - M.: UNITI-DANA, 2004. - 605 p.
   
7. 
   Spiridonov N.A. Jahon iqtisodiyoti: darslik. - M.: INFRA-M, 1997. - 256 p.
   
8. 
   Smirnova E.V. 2002 yilda dunyo mamlakatlarining raqobatbardoshligi reytingi. // Tashqi iqtisodiy axborot byulleteni, 2003. - № 5. - S. 3-9.
   
9. 
   Kurenkov Y., Popov V. Rossiyaning jahon iqtisodiyotidagi raqobatdoshligi. // Iqtisodiy masalalar, 2001. - № 6. - S. 36-49.yy
   
10. 
    Алимов Р.О., Расулев А.Ф., Қодиров А.М. “Ўзбекистон иқтисодиётининг рақобатбардошлигини ошириш муаммолари: назария ва амалиёт”. Монография. TOVAR:Consauditinform - Nashr, 2006. - 438 б.205
    
11. 
    Горбунов А. Национальная конкурентоспособность. – М.: «Анкил», 2010.- 256с.
    
12. 
    Мазилкина Е.И, Паничкина Т.Г.Управление конкурентоспособностью. Учеб. пособ. - «Омега-Л», 2009. - 325с.
    
13. 
    Michael E. Porter. Competitive strategy: Techniques Analyzing Industries and Competitors. The free press. New York London Toronto Sydney Singapore.2005
    
14. 
    Пардаев М.Қ. Иқтисодий таҳлил назарияси. Дарслик. 2-нашр. Т.: “Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи”, 2021. – 588 бет
    
15. 
    Пардаев М.Қ., Холиқулов А.Н., Жумаева Г.Ж. Инвестицион
    
16. 
    лойиҳалар таҳлили. Ўқув қўлланма. Т.: “Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи”, 2021. – 252 бет. Т.: “Инновацион
    
17. 
    ривожланиш нашриёт-матбаа уйи”, 2021. – 252 бет.
    
18. 
    Пардаев М.Қ., Калонов М.Б., Шадиева Г.М., Ибодов К.М. Соҳа
    

маркетинги. Ўқув қўлланма. Т: “Fan va texnologiyalar nashriyotmatbaa uyi”, 2021. – 380 бет.

19. 
    Пардаев М.Қ., Аминов З.Ю. Хизмат кўрсатиш корхоналар иқтисодий хавфсизлиги: муаммолар ва уларнинг ечимлари. Монография. Самарқанд: “Зарафшон” нашриёти, 2020. – 220 бет.
    
20. 
    Пардаев М.Қ., Бабаназарова С.А., Кузиев З.Б., Очилова Ҳ.Н. Таълим хизматлари ва уларнинг самарадорлигини ошириш масалалари. Монография. Т.: “Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи” нашриёти, 2020. – 260 бет.
    
21. 
    Пардаев М.Қ., Абдурахманов Х.Х., М.А.Маҳкамова, О.М.Пардаев, С.А.Бабаназарова. Рақамли иқтисодиётнинг назарий ва амалий масалалари. Рақамли иқтисодиётнинг назарий ва амалий масалалари. Монография. Т: “Fan va texnologiyalar nashriyot-matbaa uyi”, 2021. – 172 бет.
    
22. 
    Пардаев М.Қ., Пулатов М.Э., Пардаев О.М., Бердикулова И.Р.
    
23. 
    Маркетинг тадқиқотларида статистик таҳлили. Ўқув қўлланма.
    
24. 
    Т.: “Фан ва технология” нашриёти, 2018. – 448 бет.206
    

Пардаев М, Хасанов Б., Исроилов Ж., Пулатов М., Эшбоев Ў,
Холиқулов А.Н. Молиявий ва бошқарув таҳлили. Ўқувқўлланма, Т.: Чўлпон, 2012, 400 бет
Пардаев М.Қ., Холиқулов А.Н., Рахимов Ҳ.А. Меҳмонхона
хўжаликларида самарадорликни ошириш муаммолари. Монография. Иқтисодиёт. – Тошкент. 2013, 210-бет

25. 
    Пардаев М.Қ., Холиқулов А.Н. Иқтисодиёт субъектларида омилли таҳлилни такомиллаштириш. Монография. Наврўз. – Тошкент. 2014, 236-бет
    
26. 
    Porter, M. E. The Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance. NY: Free Press, 2010.
    
27. 
    Портер М. «Конкурентное преимущество» 2-е издание. Москва - 2006. 1200с.
    
28. 
    Портер М. «Конкурентная стратегия» 2-е издание. Москва - 2012.- 936с.
    
29. 
    Рубин Ю.Б. Конкуренция: Упорядоченное взаимодействие в профессиональном бизнесе. - М.: Маркет ДС, 2010. - 464 с.
    
30. 
    Тарануха Ю.В. «Конкуренция и конкурентная стратегия».
    
31. 
    Учебное пособие. М6 2008. - 270 с.
    
32. 
    Философова Т.Г, Быков В.А. Конкуренция инновации. Учеб. пособ. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2008. - 295 с.
    
33. 
    Чепурин М.Н.,. Киселева Е.А. «Курс экономической теории».
    
34. 
    Учебник. -М: «АСА», 2009. - 758 с.
    
35. 
    Xodiyev B.Y., Shodmonov SH.SH. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. -
    
36. 
    TOVAR: «Barkamol Fayz media», 2017, 159-b.
    
37. 
    Холиқулов А.Н., Бердиқулов В., Ибодов К.М. Таққослама
    
38. 
    менежмент. Ўқув-қўлланма, Т.: Иқтисод-молия нашриёти, 2021
    
39. 
    йил – 162 бет
    
40. 
    Холиқулов А.Н., Махмудова Д.Р. Иқтисодиётни стратегик
    
41. 
    ривожлантириш шароитида кичик бизнесни бошқаришни
    
42. 
    такомиллаштириш. Монография. Самарқанд, СамДЧТИ нашрматбаа маркази, 2020 йил – 126 бет
    
43. 
    Худайбердиев У.Х. Статистика. Ўқув қўлланма Самарқанд,
    
44. 
    СамДЧТИ нашриёти, 2019 й. – 262 бет.207
    
45. 
    Худайбердиев У.Х., Холиқулов А.Н. Хизмат кўрсатиш соҳаси
    
46. 
    ривожланиши ва муаммолари. Монография. Самарқанд,
    
47. 
    СамИСИ, 2020 124 бет.
    

ILOVALAR

• 
  http://el.tfi.uz/images/Strategik_menejment_uzb.pdf
  
• 
  https://jolly-me.ru/uz/zhelezo/cifrovoi-dvoinik-digital-twin-element-kotorogo-tak-ne-hvatalo-apparat/
  
• 
  http://staff.tiiame.uz/storage/users/14/books/i0OJITJpvjmo71kpoHwpfonMZuJdOxYrBo5fJ8l6.pdf
  
• 
  http://staff.tiiame.uz/storage/users/538/books/qlLi5yDXVZzgF4oVKmbNpv47DmzrxZpNAQReYtQU.pdf
  
• 
  http://www.agriculture.uz/filesarchive/strategik%20menejmentovarpdf
  

1^ https://lex.uz/docs/-4030912?ONDATE2=14.12.2019&action=compare Tovar bozorlarida savdoni yanada erkinlashtirish va raqobatni rivojlantirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni

2^ Baliqoev V.Z. General iqtisodiy nazariya Novosibirsk, Lada, 2000 yil

3^ Kapilevich V.A. Moliyaviy -xo'jalik faoliyatini tahlil qilish

4^ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil