Xalqaro tijorat ishi

Bir martalik va davriy etkazib berish shartnomasi etkazib berish xarakteriga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi:
-bir martali etqazib berish shartnomasi odatda bir martalik shartnoma deyiladi. Unda taklifnomaning kelishuvi bilan kelishilgan aniq muddati va u yoki bu tomon etkazib beradigan tovarlar soni ko‘rsatiladi. Shundan so‘ng ularni o‘z zimmasiga olgan majburiyatlari huquqiy jixatdan to‘xtatiladi.
Bunday bitimlar bo‘yicha tovar etkazib berish ko‘rsatilgan muddatlarda bir yoki bir necha marta amalga oshiriladi.
Bir martalik kelishuvlar ikki tipda bo‘ladi:

• 
  qisqa muddatli etqazib berish (xom ashyolarga);
  
• 
  uzoq muddatli etkazib berish (komplekt va murakkab jihozlarga).
  

Bir martalik qisqa muddatli etkazib berish shartnomasida muddat aniq yoki taxminiy belgilanadi.
Xalqaro savdoda bir martalik uzoq muddatli etkazib berish shartnomalari 3-5 va undan ko‘p yillarga tuziladi va bu asosan butlovchi jihozlar, samolyotlar, kemalar bilan savdo qilishda keng tarqalgan. Butlovchi jihozlar savdosi: iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda mashinasozlikni tez rivojlanishiga; ilmiy ishlar va ishlab chiqarish ixtisoslanishini chuqurlashishiga; jahon bozorida mahsulot raqobatbardoshligini oshirishga, yuqori foyda olishga va valyuta qadrini ko‘tarishga xizmat qilmoqda.
Butlovchi jihozlar shartnomalari mazmuni, tuzish usullariga qarab:

• 
  etkazib beruvchi va buyurtmachining to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqasi asosida;
  
• 
  ta‘minlovchi-eksport qiluvchining o‘zi uyushtirgan;
  
• 
  import qiluvchi uyushtirgan va o‘tkazayotgan savdoda qatnashishi bilan farqlanadi.
  

Odatda to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqada murakkab (noyob) jihozlarga shartnoma tuziladi. Bunda sotuvchi tariqasida monopol ishlab chiqaruvchi etkazib beruvchi(eksport qiluvchi) sifatida yoki o‘ta mahsuslashgan firmaning bosh bo‘g‘ini qatnashadi.
Bunday shartnomalar ko‘pincha sanoati rivojlangan firmalar o‘rtasida import mamlakat qiluvchi firmalari tashkil etayotgan ob‘ektlar qurilishiga jihozlar etkazib berishda tuziladi. Savdo natijalarini olib ko’rganda bunday shartnomalarning umumiy belgisi shundan iboratki: aksariyat shartnomalar o’z shartlarini taklif qilgan xolda tenderli shartlarga yo‘naltirilgan va bular shartnomaning asosiy maqsadi bo‘lib qoladi.