Xalqaro soliqqa tortishning huquqiy-me’yoriy asoslari д PhD. N. Artikov

Jaxon solik kodeksi.Birlashgan millatlar tashkiloti u yoki bu xalkaro dasturlar asosida bozor isloxotlarini amalga oshirayotgan davlatlarga ma’lum bir loyixalarni ishlab chikish va joriy etishda yordam berish xamda xamkorlik kilishni amalga oshiradi. Bunday xamkorlik yunalishlaridan biri — zamonaviy xalkaro iktisodiy talablarga javob beradigan milliy solik tizimining yuzaga kelishiga, shakllanishi va rivojlanishiga yordam berishdir. Aynan shunday chora-tadbirlarni amalga oshirish jarayonida, ya’ni xalkaro solik dasturi doirasida Jaxon solik kodeksini tayyorlash fikri yuzaga keldi. Ushbu Kodeksning asosiy maksadi — isloxotlarni amalga oshirayotgan davlatlarga ilmiy asosda solik munosabatlarini boshkarish, yagona terminologiya va yagona mazmundagi izoxni yaratish imkoniyatlarini takdim etishdir.
«Jaxon solik kodeksi asoslari» shaklidagi ushbu xujjat 1993 yilda tayyorlanib, nashrdan chikarildi. Uning mualliflari Garvard universiteti (AKSh) mutaxassislari Uord M. Xassi va Donald S. Lyubik. Ushbu Kodeks asoslari 300 betdan iborat bulib, 591 ta modda va izoxni uz ichiga olgan Solik kodeksi matnidan iboratdir.
2. Jahon soliq kodeksini ishlab chiqilishga asosiy sabablar.
 
Tavsiya etilayotgan Kodeksdagi soliqlar tizimiga fakatgina yukori daromadlarga ega bulgan axoli kismiga kullaniladigan jismoniy shaxslardan olinadigan individual daromad soligi xam kiritilgandir. Bu, bozor iktisodiyotiga
utayotgan davlatlarda asosan rivojlanayotgan va sobik sotsialistik davlatlarda
individual daromad soligini rivojlangan davlatlardagi kabi keng mikyosda kullash
uchun etarli darajadagi ma’muriy va xukukiy mexanizmlar mavjud emasligi bilan
izoxlanadi. Individual daromad soligi soliq tushumlari maksadida emas, balki tenglik xissini karor toptirish maksadida joriy etiladi.
Jaxon soliq kodeksini ishlab chikkanlar, soliq konunlarini tayyorlash va kabul kilish soliq isloxotiga dastlabki kadamdir deb xisoblaydilar. Asosiysi, soliq
apparatining samaradorligini yaratishda deb biladilar. Adolatli va yukori saloxiyatli soliq xizmatining mavjudligi soliq isloxotidagi muvaffakiyatlarning zaruriy shartidir.
Jaxon solik kodeksi asosiy solik turlari buyicha 5 kismga bulinib, bozor iktisodiyotiga utayotgan davlatlarda joriy etish uchun tavsiya kilinadi. Birinchi kism — daromad soligi; ikkinchi kism — kushilgan kiymat soligi; uchinchi kism — aksiz soliklari; turtinchi kism — kuchmas mulkka solik; beshinchi kism — solik ma’muriyati, deb nomlanadi.