Xalqaro savdo nazariyalari

Miqyos ta`siri nazariyasi
. 80-yillarning boshlarida P. Kryugman, K. Lankaster 
va ayrim boshqa iqtisodchilar klassik nazariyaga muqobil ravishda, miqyos ta`siriga 
asoslangan xalqaro savdo nazariyasini taklif etdilar. “Mikroiqtisodiyot” kursidan 

---

yaxshi ma`lum bo`lgan miqyos ta`siri tushunchasining mohiyati shundan iboratki, aniq 
bir yaratilgan texnologiya va ishlab chiqarishni tashkil etishda mahsulot chiqarish 
xajmi o`sgan sari uzoq muddatli o`rtacha xarajatlar qisqaradi, ya`ni ommaviy ishlab 
chiqarish natijasida iqtisodi qilish holati yuzaga keladi.
Mazkur nazariya mualliflarining nuqtai nazariga ko`ra ko`pgina mamlakatlar 
(xususan sanoati rivojlangan) asosiy ishlab chiqarish omillari bilan bir biriga yaqin 
bo`lgan nisbatda ta`minlanganlar. Ushbu sharoitda ular uchun miqyos ta`siriga ega 
tarmoqlarga ixtisoslashgan holda o`zaro savdo aloqalarini yo`lga qo`yish manfaatli 
hisoblanadi.
Bunday ixtisoslashish ishlab chiqarish xajmining oshishiga, mahsulotni eng kam 
xarajatlar bilan ishlab chiqarishga va natijada uning narxi past bo`lishiga imkon beradi. 
Ommaviy ishlab chiqarish ta`siri amalga oshishi uchun etarli darajada keng bozor talab 
etiladi.
Xalqaro savdo esa bunda xal qiluvchi rolni o`ynaydi. CHunki u mahsulot 
sotiluvchi bozorlarni kengayishiga imkon yaratadi. Boshqa so`zlar bilan aytganda, 
xalqaro savdo yagona integratsiyalashgan bozorni vujudga keltiradi va bu esa o`z 
navbatida aloxida olingan mamlkat bozoridan ko`ra iste`molchilarga ko`proq 
miqdordagi mahsulotni arzonroq narxda taklif qilish imkoniyatini tug’diradi. Biroq 
shular bilan bir qatorda miqyos ta`sirining amalga oshirilishi sof raqobat muhitining 
buzulishiga olib kelishi mumkin.
 
3. M. Porter nazariyasi. “Texnologik uzilish” nazariyasi 
 
1991 yilda amerikalik iqtisodchi Maykl Porter o`zining “Mamlakatlarning 
raqobat ustunliklari” deb nomlangan tadqiqotini nashr qildi. Ushbu tadqiqotda xalqaro 
savdo muammolariga umuman yangicha yondashuv ishlab chiqilgan. Bu 
yondashuvning shartlaridan biri: “Xalqaro bozorda mamlakatlar emas, firmalar 
raqobatlashadi. Bu jarayonda mamlakatning o`rnini aniqlab olish uchun firma raqobat 
ustunligini qanday yaratishi va uni qanday ishlab turishini tushunish talab etiladi” 
degan tezisdir. Tashqi bozordagi muvaffaqiyat to`g’ri tanlangan raqobat strategiyasiga 
bog’liq bo`ladi.