Xalqaro moliya munosabatlari

13-bob. XALQARO MOLIYA BOZORI VA UNING 
RIVOJLANISH XUSUSIYATLARI
13.1. Xalqaro kapital harakatining rnohiyati va xalqaro moliya 
bozorining tarkibiy tuzilishi.
13.2. Xalqaro moliya bozorining rivojlanish va xalqaro kapital 
harakatining zamonaviy tendensiyalari.
13.3. Xalqaro moliya bozorini tartibga solish usullari va m e- 
xanizmi.
33.1. X alqaro kapital harakatining rnohiyati va xalqaro moliya 
bozorining tarkibiy tuzilishi
Xalqaro kapital harakati sifalida m am lakatlar o‘rtasidagi moli- 
yaviy resurslar oqimi m illiy investitsiya va ja m g ‘arm a owrtasidagi 
Homutanosiblik oqibatida kelib chiqadi. Xalqaro kapitallar h ara­
kati — ayni vaqtda nisbiy ortiqcha b o iga n pul yoki tovar moddiy 
m ablag‘larni mamlakat chegarasidan chetga joylashtirilishidir. Bu 
iboraning sinonirni kapital eksporti yoki kapitalni chiqarishdir.
Moliyaviy globallashuv sharoitida xalqaro kapitallar harakatida 
o‘ziga xos xususivatlari sifatida quyidagilar namoyon b o lad i:
• jahonda kapitalning notekis joylashishi. Bunda kapital 
resursi kapitalga boy rnamlakatdan kapitalga muhtoj m am lakatga 
qarab oqib boradi;
• ko‘p m am lakatlarda ja m g ‘arma va investitsiyaning no- 
mutanosibligi. Buning natijasida investitsiya uchun ortiqcha 
m ablag‘lar yoki defitsit sodir boMadi. Oqibatda mos ravishda kapi­
talning sof eksporti yoki importi vujudga keladi;
• m am lakatlarning investitsion muhitidagi, shuningdek kapi­
tal qo‘yilm a la r uchun sharoitlardagi farqlanishlar;
• kapital egasining kapitaldan foydalanish samaradorligidagi 
farqlar va uning boshqa chet eldagi kapitalni egallashga qara- 
tilgan harakatlari hamda kapitaldan sam arasiz foydalanayotgan 
joydan o‘rin olishga harakat qilishi;
326

---

»
iqtisodiy resurs sifatida odatda kapitalni yuqori darajada 
safarbar etilishi. Bu holat jahon iqtisodiyoti globallashuvi, erkin- 
lashuvi, transm illiylashuvi va integratsiyalashuvi sharoitida yana- 
da ko‘proq kuchga ega bo‘ladi.
Xalqaro kapitalning asosiy shakllari sifatida rasmiy kapital, 
xususiy kapital, qisqa, o‘rta va uzoq muddatli, tadbirkorlik kapi- 
tali, ssuda kapitali, tokg ‘ridan to‘g‘ ri investitsiyalar, portfel inves- 
titsiyalarni keitirib o ‘tish m um kin. Ular olrtasida o‘zaro bogMiqlik 
va m illiy iqtisodiyot uchun qanday shaklda qo‘yish afzal ekan- 
ligini 13.1-rasmda ko‘rishim iz m um kin.
Xalqaro kapitalning asosiy shakllari sifatida rasmiy kapital — 
davlatlararo tashkilotlar va hukumat qarorlari asosida davlat bud- 
jeti m ablag‘larini chet eldan qabul qilish yoki chet elda joylashti- 
rishdir.