109
IZOHLI LUG’AT
«Aniq vaqtda» (Just in time) – tovarlarni yo’qotishsiz va tayyor mahsulotni
omborda saqlash xarajatlarini kamaytirishga qaratilgan operatsion falsafa.
Baynalmilallashuv
(Internationalization)
–
kompaniyaning
milliy
chegaralardan tashqariga o’sishi.
Bevosita xorijiy investitsiyalar – bevosita sarmoyador kompaniya va qabul
qiluvchi firma o’rtasida uzoq muddatli ishga oid munosabatlarga mo’ljallangan
kapital qo’yilmalar.
Boston konsalting guruhi matritsasi (BCG matrix – Boston Consaltung Group
matrix) – marketing ulushi va marketing o’sishi asosida
mahsulotlar va firmalar
klassifikatsiyasi.
Vertikal integratsiya – xalqaro kompaniyaning turli mamlakatlarda ishlab
chiqarish jarayonining ayrim bosqichlarini joriy etishi.
Globallashuv – kompaniyaning eng yuqori ekstensiv rivojlanish bosqichi
bo’lib, bunda kompaniya manfaatlari butun dunyo bo’ylab yoyiladi.
Gorizontal integratsiya (Horizontal integration) – raqobatchi bilan qo’shilish
yoki uni yutib yuborish.
Diversifikatsiya – kompaniyaning yangi bozorlar uchun yangi mahsulotlar
ishlab chiqarishi hisobiga o’sishi.
Integratsiyalashuv – kompaniyalarning qo’shilishlar
va yutib yuborishlar
hisobiga birlashuvi.
Ishbilarmonlik etikasi – firmalarning bir-biri va jamiyat bilan o’zaro
munosabatlar olib borishning turli ma’naviy jihatlarini o’rganuvchi izlanish sohasi.
Ko’lam samarasi, ya’ni ishlab chiqarish ko’lami o’sishi orqali iqtisod qilish.
(Economies of scale) – mahsulot birligicha uzoq muddatli o’rtacha ishlab chiqarish
xarajatlari bilan xarakterlanuvchi samara.
Litsenziat – litsenziyani xarid qiluvchi.
Litsenziar – litsenziyani sotuvchi.
Madaniyat – kompaniyada xulq-atvor me’yorlari, xarakteri va aloqalarining
majmuasi.
Mutlaq ustunliklar – boshqa davlatlarga nisbatan
mehnat unumdorligi yuqori
va ishlab chiqarish xarajatlari past bo’lgan mamlakatda tovar va xizmatlarni ishlab
chiqarishni tashkil etishni nazarda tutuvchi tamoyil.
Nisbiy afzalliklar – mamlakatda bir necha xil tovarlar orasidan eng ko’p foyda
keltiruvchi tovar va xizmatlar ishlab chiqarishga ixtisoslashuvni nazarda tutuvchi
kontseptsiya.
Operativ (joriy) maqsadlar - qisqa muddatli (strategik maqsadlardan farqli
o’laroq) maqsadlar.
PEST – tahlil (PEST analysis) – makroiqtisodiy tahlilning asosiy qismi bo’lib,
u siyosiy (r), iqtisodiy (e), ijtimoiy-demografik (s) va texnologik (t) omilni o’z ichiga
oladi.
110
Samarasiz ishlab chiqarish – kompaniya
uchun foyda va daromad
keltirmaydigan narsalarning barchasi (mashina va uskunalardagi kamchiliklar, yomon
sifat va b.)
Strategik alyanslar (Strategic alliances) – odatda ikkita kompaniyaning o’zaro
manfaatli strategik maqsadlarni amalga oshirishi uchun birlashishi.
Sinergizm (Synergy) – kompaniyalar yiriklashuvida kuzatiluvchi samaradir.
Bunda umumiy natija alohida kompaniyalar natijasidan yuqori bo’ladi va ba’zan
2+2=5 formula bilan ifodalanadi.
Tadbirkorlik(entepeneurship) – inglizcha yoki Fransuzchadan tarjima
qilinganda “imkoniyatlarni amalga oshirish, qo’llash yoki novatorlik faoliyati yohud
korxona tuzish yo’li bilan ehtiyojlar va istaklarni qondirish” ma’nolarini anglatadi.
Tashqi
muhit
tahlili
– tashqi makroiqtisodiy va mikroiqtisodiy
ko’rsatkichlarning tahlili.
Tashqi muhit tahlili tuzilmasi –
tashqi iqtisodiy, xuquqiy, madaniy va siyosiy
muhitlar tahlilining majmuasi.
Fiskal siyosat (Fiscal policy) – milliy iqtisodiyotni davlatning daromadlari va
xarajatlari tizimi orqali tartibga solish.
Franchayzing (Franchising) kompaniya tomonidan uning markasi bilan
mahsulot ishlab chiqarish yoki sotish uchun hujjat (franshiza) berilishi.
Xalqaro menejment – chet elda tashqi iqtisodiy
aloqalarning barcha
shakllaridagi jamoaviy faoliyat sharoitlarida korxonalarni to’g’ri boshqarish
nazariyasi va amaliyotidir.
Xalqaro gorizontal integratsiya darajasi – taxminan TMK filiallarining boshqa
undan mustaqil firmalarga eksport hajmi.
Xorijda atrof-muhitga moslashishning ob’ektiv omillari – firma ta’sir eta
olmaydigan va faqat moslashishga majbur bo’luvchi tashqi muhit omillari.
Yutish, o’zlashtirish (Acquisition) – bir kompaniyaning jami aksiyalarini
boshqa kompaniya tomonidan sotib olinishi. Yutilgan biznes o’zlashtiruvchi
kompaniyaning sho’ba korxonasiga aylanadi.
Qo’shimcha qiymat (Added value) – mahsulotning to’la va joriy bozor qiymati
o’rtasidagi farq.
Qo’shilishlar (Mergers) odatda ikkita bir hil hajmli kompaniyalarning
qo’shilishi orqali bitta yirik kompaniyaning tashkil etilishi, ya’ni kompaniyani tashqi
o’sishi usullaridan biri.
Qo’shma korxonalar (Joint ventures) – odatda qisqa
muddat yoki bir loyiha
uchun ikki yoki bir nechta kompaniyalarning birlashuvi.
