Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar

2. Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar faoliyatining 
maqsadi, vazifalari va asosiy yo‘nalishlari 
 
Jinoyatchilikka  qarshi  kurashda  turli  xalqaro  tashkilotlarning 
xalqaro  darajadagi  roli  bir  xil  emas.  Bu  ularning  ustavi  bilan 
belgilanadigan vakolat doirasiga bog‘liq. Davlatlar xalqaro tashkilotlarni 
tuzib,  ularning  ustavlarini  ishlab  chiqib,  ularga  u  yoki  bu  huquq  va 
majburiyatlar  berib  mazkur  tashkilotlarning  maqsad  va  vazifalariga, 
ularning xalqaro munosabatlar tizimida kasb etgan roliga asoslanadilar. 
Ko‘pgina 
xalqaro 
tashkilotlarni 
yaratilishi 
va 
faoliyatida 
jinoyatchilikka  qarshi  kurashda  hamkorlik  qilish  maqsad  etib 
belgilanmaydi.  Ular  bunda  faqat  asosiy  faoliyatlarini  amalga  oshirish 
uchun qatnashadilar.  
Masalan,  Birlashgan  Millatlar  Tashkiloti,  BMT  Ustavining  1-
moddasi  3  va  4-qismlariga  muvofiq,  “Iqtisodiy,  ijtimoiy,  madaniy  va 
gumanitar xususiyatga ega muammolarni hal etishda, inson huquqlariga 

---

45 
 
va  irqi,  jinsi,  tili  va  dinidan  qat‘iy  nazar  barcha  asosiy  erkinliklariga 
hurmatni  rag‘batlantirish  va  oshirishda  xalqaro  hamkorlikni  amalga 
oshirish;  millatlarning  bu umumiy  maqsadlarga  yetishdagi  harakatlarini 
muvofiqlashtirish  uchun  markaz  vazifasini  bajarish”  vakolatiga  ega
20
. 
Jinoyatchilikka  qarshi  kurashda  xalqaro  hamkorlik  qilmasdan  bu 
muammolarni  hal  qilish  mumkin  emasligi  tabiiydir.  Mazkur  holat 
xalqaro  jinoyatlar  va  xalqaro  xususiyatga  ega  jinoyatlarga  qarshi 
kurashda  xalqaro  hamkorlik  asosini  shakllantiruvchi  bir  qator  xalqaro 
shartnomalarni  BMT  rahnamoligida  ishlab  chiqish  va tuzishni  oldindan 
belgilab berdi.  
Shunday  qilib,  BMT  o‘zinig  asosiy  faoliyatini  amalga  oshirish 
natijasida  xalqaro  huquq  darajasida  jinoyatchilikni  aniqlash  va  ayrim 
ijtimoiy  jihatdan  xavfli  xatti-harakatlar  uchun  jazo  belgilash  bo‘yicha 
birgalikdagi chora-tadbirlarni amalga oshirishda, xalqaro shartnomalarni 
ishlab  chiqish  va  tuzishda,  boshqa  xalqaro-huquq  qonun  hujjatlarini 
jinoyatchilikka qarshi kurash sohasida xalqaro hamkorlik uchun xalqaro 
huquqiy asos sifatida qabul qilishda qatnashadi.  
Ko‘pgina  xalqaro  tashkilotlar  o‘zining  asosiy  faoliyati  sababli  ular 
uchun  asosiy  faoliyat  yo‘nalishi  bo‘lmagan  huquqiy  asoslarni 
shakllantirish va jinoyatchilikka qarshi kurashda xalqaro hamkorlikning 
alohida amaliy jabhalariga daxldor bo‘ladilar.  
Bundan  tashqari  xalqaro  tashkilotlarning  keng  doirasi  ichida 
shunday  tashkilotlarni  ajratish  mumkinki,  jinoyatchilikka  qarshi 
kurashda  xalqaro  hamkorlik  yoki  uning  ayrim  yo‘nalishlari  ularni 
tuzishdagi asosiy maqsad va ularning asosiy faoliyat turi hisoblanadi. 
Bundan  tashqari  shunday  holatlar  borki,  jinoyatchilikka  qarshi 
kurashda  xalqaro  hamkorlikni  amalga  oshirish  vakolati  xalqaro 
tashkilotlarning  tarkibiy  qismi  yoki  bo‘g‘ini  bo‘lmish  ularning 
organlariga beriladi.  
Xalqaro  tashkilotlar  va  ularning  jinoyatchilikka  qarshi  kurashda 
xalqaro  hamkorlik  qilish  vakolatiga  ega  organlari  majmui  “Xalqaro 
huquqni  muhofaza  qiluvchi  tashkilotlar”  tushunchasi  bilan  belgilanishi 
mumkin. 
Qonunchilik  va  xalqaro  huquqda  mazkur  tushunchaning  mazmuni 
va  ta’rifini  belgilovchi  me‘yorlar  mavjud  emas.  Mazkur  atama  xalqaro 
huquqda ma‘lum. 
Masalan, 
ayrim 
mualliflarning 
ta’kidlashicha, 
Xavfsizlik 
                     
19 
Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Устави ва Халқаро Суд Статути. БМТ // БМТ Жамоат ахбороти 
департаменти, Август 1998 й.-М., Москва. 1999. – 35 б. 
 

---

46 
 
Kengashining  bir  qator  rezolyutsiyalarida  va  Birlashgan  Millatlar 
Tashkilotining  boshqa  hujjatlarida  quyidagi  tushunchalar  ishlatilgan: 
huquqni  muhofaza  qilish  organlari  o‘rtasida  hamkorlik  bo‘yicha 
xalqaro  tashkilotlar  (international  law  enforcement  cooperation 
bodies)
bookmark18
,  xalqaro  huquqni  muhofaza  qilish  organlari 
(international law enforcement community)
bookmark19
, xalqaro huquqni 
muhofaza qilish organlari  (international law enforcement authorities)
21
, 
huquqni muhofaza qilish sohasida hamkorlik qilish masalalari bo‘yicha 
hukumatlararo tashkilotlari (intergovernmental organizations in the area 
of law enforcement cooperation)
22
. 
Shu  bilan  birga,  bu  hujjatlarda  faoliyatning  asosiy  predmeti 
jinoyatchilikka  qarshi  kurashda  xalqaro  hamkorlik  bo‘lgan  xalqaro 
tashkilotlar ta‘rifi va mukammal ro‘yxati berilmagan.  
Muayyan xalqaro tashkilotni yoki uning organini Xalqaro huquqni